Για την εκλογική υποχώρηση και τη φυσιογνωμία του ΑΚΕΛ: Κόντρα στην αδράνεια για την πρωτοπορία της κοινωνίας [συμβολή στον Προσυνεδριακό ?

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 Του Νίκου Τριμικλινιώτη, Μέλους της ΚΕ του ΑΚΕΛ 2015-2021

Βρισκόμαστε σε κρίσιμο σταυροδρόμι, όπου είτε το κόμμα θα λάβει στρατηγικές αποφάσεις και θα προβεί στις αναγκαίες τομές, είτε θα συνεχίσει στην πτωτική πορεία. Η πορεία είναι αναστρέψιμη. Αυτό δεν θα έρθει όμως με ένα απλό λίφτινγκ μιας «βιολογικής» ανανέωσης της ηγεσίας, ούτε με επικοινωνιακά τεχνάσματα. Θέλει μια  ορατή στροφή προς την κοινωνία της εργασίας και το αγκάλιασμα των αγώνων των κινημάτων σε ρήξη με το κατεστημένο και τα στεγανά (συμπεριλαμβανομένου και το Κυπριακό που βρίσκεται στα πρόθυρα μονιμοποίησης της διχοτόμησης).

Ο διάλογος δεν πρέπει να περιοριστεί στην «εκλογολογία» αλλά να εντάξει τα εκλογικά αποτελέσματα στην ευρύτερη ζωή και πορεία του κόμματος, των μείζονων ζητημάτων που απασχολούν την Αριστερά και την κοινωνία σήμερα. Αριστερά σημαίνει: Να αφουγκράζεσαι, να κατανοείς τους συσχετισμούς και τις μετατοπίσεις στην ευρύτερη ταξική και κοινωνική πάλη, και να δίνεις διεξόδους στους νέους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες που αναδεικνύονται ακατάπαυστα. Έτσι κερδίζεται στη πράξη – όχι με τσιτάτα ή, χειρότερα, με διαδοχικά επικοινωνιακά και ρητορικά ερωτήματα., Είναι η πρωτοπορία στους αγώνες που ωθεί τη κοινωνία μπροστά, στρέφοντας προς τα αριστερά την πολιτική της ατζέντα.

  Το ΑΚΕΛ στο επίκεντρο των συζητήσεων στο μετεκλογικό σκηνικό

Το εκλογικό αποτέλεσμα ενδιαφέρει την κοινωνία ολόκληρη κι όχι μόνο τα μέλη του κόμματος. Κανένα άλλο κόμμα από αυτά που έχασαν ψηφοφόρους δεν έχει συγκεντρώσει τόσο ενδιαφέρον.

Την τελευταία δεκαετία τα τέσσερα κόμματα που υπάρχουν από το 1974 έχουν απωλέσει 127,000  ψήφους ή το 37,5% των ψήφων τους. Αυτό δεν αντικατοπτρίζεται σε επίπεδο κοινοβουλευτικής αντιπροσώπευσης λόγω του εκλογικού συστήματος, αλλά κυρίως λόγω της αλματώδους αύξησης της αποχής που τώρα κυμαίνεται στο 33% από το 21,3% που ήταν το 2001.

Το μείζον ζήτημα είναι γιατί το ΑΚΕΛ, το κόμμα της Αριστεράς, ενώ βρίσκεται για 8 χρόνια στην αντιπολίτευση, εισπράττει το μεγαλύτερο πολιτικό κόστος από τη μακρά αυτή κρίση, ενώ πολλοί θα ανέμεναν ότι οι συνθήκες αυτές θα το ευνοούσαν; Υπάρχει μια εσφαλμένη υπόθεση την οποία θα αναλύσω:

Το ΑΚΕΛ έχασε τα τελευταία 10 χρόνια (στις τελευταίες δύο βουλευτικές αναμετρήσεις) περίπου 53,000 ψήφους (-39%), ο ΔΗΣΥ σχεδόν 40,000 (-28.4%), το ΔΗΚΟ έχασε 23,000 (-36.4%), ενώ η ΕΔΕΚ έχει χάσει σε ψήφους το 33% της εκλογικής της δύναμης και ανταγωνίζεται τα νέα μικρά κόμματα για την τέταρτη θέση. Το πλέον ανησυχητικό είναι η άνοδος των νεοναζιστών του ΕΛΑΜ που ξεπέρασαν σε ψήφους την ΕΔΕΚ. Δε μπορεί κανείς πια να ισχυριστεί ότι δεν ήξεραν ποιοι είναι. Η ακροδεξιά πολιτική Αναστασιάδη τους επιβραβεύει όταν ο ΔΗΣΥ, με την συναίνεση όλων των υπολοίπων πλην του ΑΚΕΛ, προχωρούν με θεσμική απόπειρα νομιμοποίησής τους μέσα από  την παραχώρηση σε ναζιστές της προεδρίας «επιτροπής» της βουλής που ασχολείται με τον «δημογραφικό», δηλ. το φυλετικό.

Κάποια στελέχη θεωρούν, κι όχι άδικα, ότι η υπερβολική εστίαση στο ΑΚΕΛ αποτελεί μια άνιση και άδικη  κριτική προς το κόμμα. Αυτό όμως ισχύει μόνο εν μέρει. Αντικειμενικά, η ίδια η Αριστερά θέτει τον πήχη ψηλά, στοχεύει στον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό, και στην ανατροπή  των εκμεταλλευτικών σχέσεων. Δεν πρέπει να εκπλήττει, οπότε, ότι οι απολογητές του συστήματος (και τα καθεστωτικά ΜΜΕ) βλέπουν το κόμμα της Αριστεράς ως εχθρό, το κρίνουν με προκατάληψη έναντι των συστημικών διαπλεκόμενων της Δεξιάς.

Από την μεριά τους όμως, οι λαϊκές τάξεις που εναποθέτουν τις ελπίδες τους στο κόμμα είναι αυστηρότερες όταν  βλέπουν τις προσδοκίες τους όχι μόνο να μην πραγματώνονται, αλλά εισπράττουν την αίσθηση ότι εξανεμίζονται. Κάτω από αυτό το πρίσμα είναι προφανές ότι ασχολούνται με το ΑΚΕΛ είτε γιατί δεν έπαψαν να ελπίζουν σε αυτό. Αυτό είναι προϊόν της εκτίμησης του ιστορικού ρόλου του κόμματος στα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα της χώρας τον τελευταίο σχεδόν αιώνα. Από τότε που γεννήθηκε στον απόηχο της Οκτωβριανής επανάστασης, στην ίδρυση του ΑΚΕΛ το 1941 και καθ' όλη τη διάρκεια της δραματικής ιστορίας της χώρας. Τα αποθέματα της ιστορικής εμπειρίας όμως δεν είναι πολιτικά ανεξάντλητα. Δοκιμάζονται καθημερινά.

Ευθύνεται η ιδεολογία του ΑΚΕΛ για την εκλογική του πτώση;

Παρακολουθώντας τις μέχρι τώρα συζητήσεις θεωρώ ότι στους κόλπους της Αριστεράς (του κόμματος και ευρύτερα) υπάρχει υγιής προβληματισμός και υγιής κριτική για τα κακώς κείμενα. Υπάρχει ζωντάνια και βούληση που προκύπτει μέσα και γύρω από το κόμμα. (Προσπερνώ ασφαλώς τους κακεντρεχείς και τους γραφικούς και εξ επαγγέλματος υβριστές του κόμματος).

Ορισμένοι θέτουν ως «ζήτημα» την ιδεολογία του κόμματος. Εσφαλμένα και άσκοπα αναλώνουν φαιά ουσία για το αν πρέπει «να αλλάξει ή όχι η ιδεολογία του ΑΚΕΛ». Το αποτέλεσμα των εκλογών δεν ήταν προϊόν ιδεολογικής συζήτησης και αντιπαράθεσης. Όταν το 1985 έπεσαν δραματικά τα ποσοστά του ήταν για λόγους ιδεολογικούς; Όχι βέβαια. Ήταν λόγοι πολιτικοί  που οδήγησαν στην τότε συρρίκνωση.  Όταν κέρδισε τις βουλευτικές εκλογές το 2001 ή τις προεδρικές τους 2008 ή όταν πήρε το 33%  στις βουλευτικές  του 2011, είναι με την ίδια ιδεολογική φυσιογνωμία που κέρδισε. Εξ ου, θεωρώ τα περί «ιδεολογικής αναπροσαρμογής» άσχετα με το εκλογικό αποτέλεσμα και επικίνδυνα (έως τυχοδιωκτικά) ως προς την μονοδιάστατη εκλογική (η ορθή λέξη είναι ψηφοθηρική) τους επικέντρωση. 

Μετά την κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» το ΑΚΕΛ και το Νοτιοαφρικανικό ΚΚ ανέκαμψαν διότι και τα δύο, παρά τις διαφορές τους όσον αφορά στην εσωτερική τους οργάνωση και στο ιστορικό-γεωπολιτικό συγκείμενο, είχαν και έχουν μείζονα κοινά χαρακτηριστικά:

·         Πρώτο, γεννημένα στο Βρετανικό αποικιακό/μετααποικιακό πλαίσιο στον απόηχο της Οκτωβριανής επανάστασης, τα δύο αυτά κόμματα βρέθηκαν αντιμέτωπα με πολιτικά προβλήματα που άπτονται συγκρουσιακών/εκμεταλλευτικών σχέσεων μεταξύ κοινοτήτων που απαιτούσαν άμεση επίλυση. Ως λύση ανέπτυξαν μια στρατηγική που συνδυάζει την επίλυση εθνοτικών/φυλετικών/εθνικών προβλημάτων με την ταυτόχρονη διασύνδεση τους με το κοινωνικό ζήτημα: με πρόταγμα τον μετασχηματισμό της κοινωνίας. Για το ΑΚΕΛ η επίλυση του «εθνικού ζητήματος» υπήρξε αναπόσπαστο τμήμα του αντιαποικιακού αγώνα, ενώ στη συνέχεια το Κυπριακό αποτέλεσε πρωτεύον ζήτημα αλλά πάντα σε συνάρτηση με την έκφραση και καθοδήγηση των αγώνων των εργαζομένων μαζών. Στην περίπτωση του Νοτιοαφρικανικού ΚΚ αυτή υπήρξε η βασική συνιστώσα στον αγώνα κατά του  απαρτχάιντ. Υποχρεώθηκαν λοιπόν άμεσα και αποφασιστικά να προσανατολιστούν σε μια πολιτική υπέρβασης του εθνικού/εθνοτικού/φυλετικού παράγοντα ως κυρίαρχο ζήτημα στρατηγικής. Και τα δύο έχουν λαμπρή ιστορία στην αντιαποικιακή περίοδο που προεκτείνεται στην μετααποικιακή εποχή, όπου τα δυο αυτά κόμματα ηγήθηκαν μετώπων και συμμαχιών.

·         Η δεύτερη διάσταση αφορά τον παρόμοιο τρόπο με τον οποίο αντέδρασαν στην κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού. Ενώ ασκήσαν κριτική στις στρεβλώσεις, αποκηρύττοντας τα εγκλήματα του Στάλιν, τα κόμματα αυτά έμειναν προσηλωμένα στον στρατηγικό στόχο  του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού της κοινωνίας. Το αν πάντοτε κατάφερναν μέσα από τις επιλογές τους να φέρουν πιο κοντά τον στρατηγικό στόχο είναι άλλο, διαφορετικό σε χαρακτήρα και περιεχόμενο ζήτημα. Όσον αφορά όμως τις εκλογές και την επιρροή τους, τα κόμματα αυτά διατήρησαν και αύξησαν την επιρροή τους και σίγουρα δεν είχαν την τύχη που είχαν άλλα μεγάλα Εργατικά ή/και Κομμουνιστικά κόμματα. Ο καταποντισμός αυτών που εγκατέλειψαν το πρόταγμα για σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας και η μετατροπή τους σε κλασσικά σοσιαλδημοκρατικά ή δημοκρατικά κόμματα έφεραν την φθορά τους, την πολυδιάσπαση και την συρρίκνωση σε σημείο ανυποληψίας: οδήγησαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στην σεχταριστική τους περιχαράκωση ή/και στην αποσύνθεσή τους.    

Η εξαγωγή συμπερασμάτων περί ιδεολογίας μέσα από τις εκλογές του 2021, χωρίς να τίθεται το ευρύτερο πλαίσιο της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής ζωής της χώρας και δη των λαϊκών στρωμάτων είναι άκρως αποπροσανατολιστική. Η ιδεολογική φυσιογνωμία του κόμματος είναι σαφής. Όντας ζωντανός οργανισμός και όχι απολιθωμένο ιερατείο, οι πολιτικές θέσεις του κόμματος πρέπει να διαμορφώνονται καθημερινά από τη ζωή. Θα ήταν τουλάχιστο παράδοξο όμως, σε μια εποχή όπου ο καπιταλισμός παγκόσμια αντιστρατεύεται και της πιο μικρές μεταρρυθμίσεις υπέρ των λαϊκών στρωμάτων, να προσχωρήσουμε ιδεολογικά στο στρατόπεδο των μεταρρυθμιστών από τα  πάνω, των μεταρρυθμιστών χωρίς μεταρρυθμίσεις. Οι κοινωνικοί αγώνες συνεχίζουν αποτελούν τον κεντρικό και καθοριστικό άξονα της αντιπαράθεσης.

Η κεντρική αντίφαση ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία οξύνεται και επεκτείνεται σε όλο το φάσμα της ζωής, επομένως το πρόταγμα για υπέρβαση του συστήματος είναι όσο ποτέ επίκαιρο. Η μορφή που θα πάρει και τα μέσα για μετασχηματισμό εμπλουτίζονται και ορίζονται από τα κοινωνικά, περιβαλλοντικά, τεχνολογικά, οικονομικά δεδομένα της εποχής.  Οι αγώνες αντίστασης και οι μορφές πάλης επεκτείνονται και σε νέα πεδία όπου πρωτοποριακή δύναμη οφείλει να είναι η Αριστερά.

Το κόμμα λοιπόν ας αφουγκραστεί την ιστορική του συνείδηση – ας ακούσει τα στελέχη του και ας διαβάσει τις μεταβολές που συντελούνται στην κοινωνία του καπιταλισμού σε κρίση. Τα διάφορα που γράφονται για να στραφεί το κόμμα είτε «αριστερότερα» είτε «δεξιότερα» είναι συχνά απόρροια ανόθευτου πανικού. Θεωρώ ορθή την κριτική που προτείνει την ανάγκη στρατηγικής που θα αναδείξει τον πρωτοποριακό ρόλο του κόμματος ως καθοδηγητή των αγώνων και μέσα στις μάζες των εργαζομένων που σήμερα αισθάνονται εγκαταλειμμένοι από το κράτος, και τις δομές αλληλεγγύης, συχνά και από τις συντεχνίες τους: Αυτός είναι ο πρωταρχικός ρόλος του κόμματος της Αριστεράς – μόνο έτσι θα είναι σε θέση να κυβερνήσει αποτελεσματικά ως Αριστερά. Ο κίνδυνος είναι να επικρατήσει μια δογματική λογική που αντί να ανοίγει προς την κοινωνία, να απωθεί και να κλείνει μέσα σε ανούσια συνθήματα κι όχι πολιτικές που να έχουν πραγματικό κοινωνικό αντίκρισμα. Αυτό έχει συμβεί σε αρκετά κόμματα του δικού μας τύπου: η επί της ουσίας δεξιά στροφή συνοδευμένη με μια βροντερή, μονολιθική τάχα «αριστερή» – ρητορική.

Από την αντίθετη οπτική, υπάρχει η πρόταση που θέλει «να μετατρέψει το ΑΚΕΛ ένα Σοσιαλδημοκρατικό  ή Εργατικό Κόμμα τύπου Βρετανίας. Αυτή βασίζεται σε εξίσου εσφαλμένες υποθέσεις:

·         Πρώτο, αδυνατεί να κατανοήσει πως η ιδεολογία του κόμματος λειτουργεί, όχι απλώς ως στρατηγικός φάρος, αλλά  και ως πυρήνας συνοχής, έμπνευσης και προωθητικής δύναμης που το ξεχωρίζει από όλα τα άλλα κόμματα. Χωρίς αυτό, μπορεί κάποιοι (πολύ λίγοι!) να έρθουν πιο κοντά, όμως το κόμμα θα χάσει τον βασικό του κοινωνικό-μαζικό πυρήνα που βρίσκεται στην πλατιά ταξική του βάση.

·         Δεύτερο, η πρόταση αυτή έρχεται όχι μόνο με δεδομένη την θλιβερή εμπειρία των κομμουνιστικών κόμματών που σοσιαλδημοκρατικοποιήθηκαν, αλλά και αυτών των ίδιων των παραδοσιακών σοσιαλδημοκρατικών κόμματων που βρίσκονται σε βαθύτατη κρίση και έχουν μετατραπεί σε σκελετούς του παλιού τους εαυτού: αρχίζοντας από τη Γερμανική Σοσιαλδημοκρατία (εκλογικά βρίσκεται στο 12%), στο Γαλλικό Σοσιαλιστικό που κυριολεχτικά καταβαραθρώθηκε σε , έως και το Βρετανικό Εργατικό που κλυδωνίζεται από τις διαδοχικές ήττες του σε αναπληρωματικές εκλογές μετά τη δεξιά στροφή του μπλερικού Στάρμερ που διαδέχθηκε τον αριστερό Κόρμπιν.  Η δε «ΠΑΣΟΚοποίηση» αναφέρεται πλέον ως προσδιορισμός του φαινομένου εξαύλωσης της επιρροής των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων στην Δυτική Ευρώπη κατά τη περασμένη δεκαετία: το ΠΑΣΟΚ από 44% έπεσε στο 5%. 

Αντί να μπούμε σε μια ανούσια και επώδυνη πολεμική περί της ορθότητας της μία ή της άλλης τάσης, ας αντλήσουμε δημιουργικά από το δημόσιο διάλογο, συνθέτοντας τα πιο γόνιμα.  Μπορούμε κάλλιστα να αποφύγουμε την ανούσια πολεμική.

Υπάρχει όμως ένας ακόμα κίνδυνος που ενώ (ορθά!) ευνοεί τις «κεντρομόλες» δυνάμεις, εσφαλμένα μπορεί να εκληφθεί και ως υποστήριξη μιας γραφειοκρατικής/διοικητικής διαχείρισης των πολιτικών ζητημάτων που έχουν αναδειχθεί. Σε αυτή την περίπτωση τα όποια οφέλη για το κόμμα θα είναι βραχυπρόθεσμα αντί να αποτελέσει εφαλτήριο που θα ωθήσει σε μεταβολές που να διορθώνουν μακρόχρονα προβλήματα και στρεβλώσεις.  Μια επιφανειακή γραφειοκρατική σταθεροποίηση θα οδηγήσει στην πολιτική ακαμψία και στην αδράνεια ακόμα, σε καιρούς που συχνά τρέχουν με φρενήρεις ρυθμούς. Σε αυτή την περίπτωση, μόλις καταλαγιάσει ο κουρνιαχτός και απορροφηθούν οι κραδασμοί αυτό θα οδηγήσει με μαθηματική ακρίβεια στη περαιτέρωσυρρίκνωση της επιρροής του κόμματος. Δεν αρκεί μια επιφανειακή, επικοινωνιακού τύπου «διόρθωση» που δε θα αγγίξει δομικά και χρόνια προβλήματα του κόμματος.

Η στρατηγική την εποχή της πόλωσης και της αποσάθρωσης της δημοκρατίας

Ζούμε σε μια εποχή διαφορετική από αυτή που ξέραμε πριν την κρίση του 2011-13. Είναι η εποχή της πόλωσης με ρευστοποίηση και κατατεμαχισμούς  πολιτικών σχηματισμών στον κόσμο, με όξυνση των ταξικών, οικονομικών και κοινωνικών αντιθέσεων και με απαξίωση των θεσμών και διαδικασίες αποδημοκρατικοποίησης των πολιτειακών θεσμών.

Η αύξηση της ανισότητας, τη ανεργίας, της εργασιακής επισφάλειας και της φτωχοποίησης οδηγεί σε πόλωση. Σε αυτές τις συνθήκες μπορεί να θεωρήσει κάποιος ότι σχεδόν «νομοτελειακά» οδηγεί στη ριζοσπαστικοποίηση της κοινωνίας. Ωστόσο, τέτοιες μηχανιστικές αυτοματοποιήσεις αποτελούν εσφαλμένες υποθέσεις που έχουν ιστορικά διαψευστεί. Αυτό κατέδειξε η ιστορία από τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Δεν υπάρχει κανένα «νομοτελειακό προτσές», αλλά ιστορικές τάσεις και εμπειρίες. Οφείλουμε λοιπόν να αντλήσουμε μαθήματα από την ιστορία των κοινωνικών αγώνων, του αντιαποικιακού κινήματος, την άνοδο και κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, όπως πρέπει να μάθουμε από την περίοδο του μεσοπολέμου και μετά με την άνοδο των πιο τρομακτικών και στυγνών δικτατοριών, του Ναζισμού και Φασισμού και των ύστερων αυταρχικών και φονταμενταλιστικών καθεστώτων.

Αυτό καθόλου δε σημαίνει ότι η ιστορία είναι κυκλική που επαναλαμβάνεται. Απλώς οφείλουμε να διδαχτούμε από περιστάσεις που είχαν παρόμοια χαρακτηριστικά και από λάθη του παρελθόντος. Όταν λοιπόν υπάρχει βαθιά κρίση της κοινωνίας, ιδίως όταν έχουμε κρίση της δημοκρατίας, μόνο υπό συγκεκριμένες περιστάσεις οδηγούνται οι κοινωνίες σε ριζοσπαστική διέξοδο. Τίποτε δεν είναι προκαθορισμένο. Η έκβαση των αγώνων εξαρτάται από τις ορθές πολιτικές παρεμβάσεις τη κατάλληλη στιγμή, τη συγκυρία και είναι ασφαλώς  αποτέλεσμα πάλης. Πολλές κοινωνίες οδηγούνται σε περαιτέρω όξυνση των κρίσεων και των ανωμαλιών που όλο και περισσότερο διαβρώνουν τη δημοκρατία και υπονομεύουν τις δυνατότητες για προοδευτικές λύσεις. Εκεί εμφανίζονται επικίνδυνοι και αυταρχικοί «σωτήρες» που μέσα από τις αυταρχικές λύσεις μπορεί να επιφέρουν καίρια πλήγματα σε κατακτήσεις που είναι εφαλτήρια των Αριστερών και ευρύτερα δημοκρατικών δυνάμεων. Μάζες που αισθάνονται όλο και πιο απεγνωσμένες μπορεί υπό αυτές τις περιστάσεις να ωθούνται στην απαξίωση, αποστασιοποίηση από τις δημοκρατικές λύσεις και διεξόδους και μερίδες από αυτές ακόμα στο ρατσισμό και φασισμό. Η εποχή της πανδημικής κρίσης είναι τέτοια εποχή – ακόμα μια εποχή τερατογένεσης, όπου προς το παρόν το καινούργιο αδυνατεί να γεννηθεί. Τούτο όμως όχι μόνο δε πρέπει να μας αποπροσανατολίσει, αλλά να ωθήσει την Αριστερά προς τις αναγκαίες τομές για να είναι η πρωτοπόρος δύναμη που να δώσει διεξόδους στην κοινωνία.

Από τις αρχές της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα παρατηρούνται τάσεις αντιδραστικές, συντηρητικές, ακόμα και νεοφασιστικές από συγκεκριμένα τμήματα της Κυπριακής κοινωνίας. Αυτό συμβαίνει σε μια εποχή όπου οι ισχυροί αναζητούν αυταρχικές διεξόδους, εξ ου και η πολιτική στροφή προς το αντιδραστικότερο. Ωστόσο, αποτελεί εσφαλμένη ανάγνωση του τι συμβαίνει σε κοινωνικό-πολιτικό επίπεδο η θέση ότι καταγράφεται μια συνολική συντηρικοποίηση της κοινωνίας. Όλες οι σοβαρές έρευνες τόσο για την Κύπρο, όσο και ευρύτερα για τις κοινωνίες της νότιας και ανατολικής Μεσογείου, αλλά ακόμα και στο κέντρο της ΕΕ, καταγράφουν κάτι πολύ πιο ρευστό, αντιφατικό με θρυμματισμούς και κρίσεις θεσμών. Κύριο χαρακτηριστικό της εποχής μας η πολυδιάσπαση, η πόλωση των κοινωνιών.  Αυτό συμβαίνει στη Κύπρο: Η μαζική αποχή, η απόσταση από τους θεσμούς, τα δημοκρατικά ελλείματα δημιουργούν κοινωνικούς χώρους. Σε αυτούς αναπτύσσονται έντονες αντιπαραθέσεις, με πολλές εκφάνσεις εκτός των επισήμων δομών και διαδικασιών. 

Το 2016 είχαμε την  εισδοχή των νεοναζιστών στη Βουλή, ενώ τώρα ενισχύουν την εκλογική τους επιρροή και κοινοβουλευτική αντιπροσώπευση. Αυτό σαφώς καταγράφει μια αντιδραστική τάση, αλλά αποτελεί ένα τμήμα της κοινωνίας που αντιδραστικοποιείται, η οποία πρέπει να κατανοηθεί ως μια μακρά διαδικασία που πρώτα εκτράφηκε και γαλουχήθηκε εντός των «παραδοσιακών» κομμάτων και τώρα αυτονομείται – εξάλλου υπάρχουν και συγκυριακοί λόγοι (εκλογικό όριο, μαζική αποχή, ανακατατάξεις εντός της Δεξιάς και ακροδεξιάς κτλ.). Αυτό είδαμε και στην περίπτωση της Χρυσής Αυγής στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες.  Όπως και το 2016, θεωρώ ότι αποτελεί σοβαρό κοινωνιολογικό και πολιτικό σφάλμα στην ερμηνεία των εκλογικών αποτελεσμάτων, τότε και τώρα, ως να καταδεικνύουν ότι έχει συντηρικοποιηθεί η κυπριακή κοινωνία στην ολότητα της. Εξάλλου, η άποψη που θεωρεί ότι, ανεξάρτητα από μας, όσες προσπάθειες και αν κάναμε ή θα κάνουμε, υπάρχει μια αντικειμενική μετατόπιση ολόκληρου το πολιτικού σκηνικό δεξιότερα, είναι μεν βολική για μας, αλλά είναι επικίνδυνη διότι οδηγεί στην απραξία και λειτουργεί ως άλλοθι στην αδράνεια, αντί στην ανάληψη δράσης και πρωτοβουλίας.

Μετά τα αποτελέσματα των βουλευτικών του 2016, ένα τμήμα του εκλογικού σώματος συντηρικοποιείται και φαίνεται να γίνεται αντιδραστικότερο, ωστόσο παρατηρούμε άλλα τμήματα της κοινωνίας, κυρίως μικροαστοί, νεόπτωχοι, εργαζόμενες μάζες και πολλοί νέοι φαίνονται να ριζοσπαστικοποιούνται. Σήμερα αυτό ισχύει με ακόμα περισσότερη ένταση: Οι 10,000  στο δρόμο ή οι μαζικές δικοινοτικές κινητοποιήσεις στις 24^ης Απρίλιου 2021 είναι απόδειξη της τάσης αυτής. Επίσης, το φαινόμενο της ριζοσπαστικοποίησης πολλές φορές παίρνει λανθάνουσα μορφή κι ας εκφράζεται, με διαφορετικούς τρόπους τρόπους που μπορεί να είναι τελείως στρεβλοί.

Από 2016 είχαμε επισημάνει ότι δυστυχώς το κόμμα δεν κατάφερε να εκφράσει επαρκώς και έτσι να αντλήσει δυνάμεις από αυτές τις τάσεις, και τους κοινωνικούς-πολιτικούς χώρους.

Η εποχή της συναίνεσης έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί και η αριστερά πρέπει να θέσει στρατηγικούς στόχους για την εποχή της πόλωσης. Στο Κυπριακό βιώνουμε μια μεγάλη αντίφαση που είναι αποτέλεσμα της πόλωσης. Από την μια πλευρά, για πρώτη φορά παρατηρούμε πλειοψηφικό ρεύμα υπέρ της ομοσπονδιακής λύσης όπου μάζες είναι έτοιμες για λύση ΔΔΟ και στις δύο πλευρές του συρματοπλέγματος, εξ ου και οι μαζικές κινητοποιήσεις υπέρ της λύσης και επανένωσης. Αυτό καταγράφεται από όλες τις έρευνες γνώμης, παρά τις επιχειρούμενες αλχημείες και τα κομπογιαννίτικα μαθηματικά από κάποιους που θέλουν να παραπλανήσουν. Ωστόσο, η τάση τούτη ακόμα δε καταγράφεται καθαρά στις εκλογές. Η αδυναμία να συγκροτηθεί ένα ενιαίο δικοινοτικό μέτωπο με σαφή πολιτικό-κοινωνικό προσανατολισμό και οργάνωση από τα κάτω που να αποσπάσει από τη μαζική αποχή αυτούς που έχουν χάσει την ελπίδα από τα θεσμικά και κοινοβουλευτικά πράγματα, ο κατατεμαχισμός των δυνάμεων αυτών και οι στρεβλώσεις του εκλογικού συστήματος δεν επέτρεψαν μέχρι τώρα μια σαφή εκλογική καταγραφή της τάσης αυτής. Από την άλλη πλευρά, μέσα στο πολωμένο αυτό πλαίσιο, παρατηρούμε τάσεις στους χώρους που θεωρούσαμε ότι ανήκαν στις «δημοκρατικές δυνάμεις» να ωθούνται προς τα άκρα και το σοβινισμό: Τους βλέπουμε να τάσσονται ενάντια στη λύση ΔΔΟ προς τον διχοτομισμό, τον τυχοδιωκτισμό-εθνοσοβινισμό και ρατσισμό με πρωτοφανές πολιτικές μίσους ενάντια στους μετανάστες και πρόσφυγες και υπέρ του κλεισίματος των οδοφραγμάτων.

Η πόλωση είναι εξίσου αισθητή στα μείζονα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα. Οι πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις γύρω μας έχουν αλλάξει, η μαζική ανεργία, η φτωχοποίηση, η πρεκαριοποίηση νέων κυρίως εργαζομένων, οι τεχνολογικές μεταβολές και αλλαγές στις συνήθειες και τρόπων ζωής έχουν αλλάξει βασικές προτεραιότητες δράσης που απαιτούν αλλαγές στις μορφές οργάνωσης και δράσης. Ο κατεβατός ανακοινώσεων δεν είναι παραγωγή πολιτικής, αλλά υποκατάσταση πολιτικής σε μιντιακά παιγνίδια εντυπώσεων.

Τα άμεσα καθήκοντα:

1.      Απαιτείται στρατηγική για το πώς θα πρέπει να πορευθεί η Αριστερά την εποχή της πόλωσης.

2.      Tο ΑΚΕΛ αποτελεί τον φυσικό πολιτικό φορέα και πυλώνα της επανένωσης, συνομιλεί και εκφράζει τους Ε/Κ αλλά και με τους Τ/Κ και έτσι καθίσταται ο πυλώνας που στρατηγικά είναι καθοριστικός για  το μέλλον της χώρας. Ο αγώνας για την ειρήνη, την επανένωση και την ευημερία στην Κύπρο προϋποθέτει συντονισμό και διαρκείς κοινούς πολιτικούς αγώνες με την Τουρκοκυπριακή αριστερά στην βάση της κοινωνίας.

3.      Να φράξει το δρόμο στην καταβαράθρωση της δημοκρατίας και στην (ιδεολογικά νεοφιλελεύθερη) απαξίωση των δημοκρατικών θεσμών.

4.      Να απαλλάξει τον τόπο από την διεφθαρμένη και αδίστακτη κυβέρνηση Αναστασιάδη, οικοδομώντας στέρεες συμμαχίες στη βάση αρχών και κοινωνικών δυναμικών, κι όχι ευκαιριακές συμμαχίες στη βάση εκλογικής αριθμητικής.

5.      Να προβεί στις απαραίτητες αλλαγές εντός του κομματικού σχήματος και των λαϊκών οργανώσεων, φέρνοντας τα μέλη των ΚΟΒ σε άμεση τριβή με τοπικούς ή ευρύτερους αγώνες. Αυτό ίσως απαιτεί και κάποιες καταστατικές και οργανωτικές αλλαγές.

6.      Το κόμμα να τεθεί επικεφαλής στην οικοδόμηση ενός μαζικού αντιφασιστικού και αντιρατσιστικού μετώπου κατά της απειλής του ναζιστικού ΕΛΑΜ-Χρυσή Αυγή.

7.      Να σταθεί αμείλικτο σε όσους κάνουν κατάχρηση της θέσης τους για επίτευξη προσωπικών κερδών, φαινόμενα διαφθοράς και παραγοντισμού. 

8.      Να κερδίσει την αντι-ηγεμονία υπερασπίζοντας όλους τους εργαζόμενους (κεντρικά, ως κόμμα, και όχι μόνο καθηκόντως ως ΠΕΟ) και όλα τα καταπιεσμένα τμήματα του πληθυσμού. – έτσι θα συνδέσει τος καθημερινούς αγώνες με τους στρατηγικούς του προσανατολισμούς

9.      Να αναλάβει την πρωτοβουλία των κινήσεων γύρω και πέραν του κόμματος στην οργάνωση της ιδεολογικής αντι-ηγεμονίας.

Με αυτά πρέπει να ασχοληθεί σοβαρά η Αριστερά ώστε να δώσει στους πιο πάνω προβληματισμούς σαφές περιεχόμενο. Όσο καθυστερούμε, τόσο πιο δύσκολη θα είναι η αναστροφή της κατάστασης, καθώς η πορεία συρρίκνωσης θα συνεχίζει. Αυτό δεν είναι «νομοτέλεια» – υπάρχει διέξοδος.

Η κατάσταση είναι αναστρέψιμη, υπό έναν όρο: Δεν αφήνουμε τα «δύσκολα» κάτω από το χαλί. Η Αριστερά ήταν, είναι και θα είναι η μόνη ελπίδα.

Ο Εθνικισμός: Ο Καλύτερος Αγωγός της Διχοτόμησης και του Ιμπεριαλισμού [του Νίκου Τριμικλινιώτη, 2004]

ΤΟ ΙΔΕΟΛΟΓΗΜΑ ΤΗΣ ΚΑΝΟΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΧΟΤΟΜΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

Θέσεις, Τεύχος 154, Ιανουάριος- Μάρτης 2021

ΤΟ ΙΔΕΟΛΟΓΗΜΑ ΤΗΣ ΚΑΝΟΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΧΟΤΟΜΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ.

Σκέψεις με αφορμή το βιβλίο του Γρηγόρη Ιωάννου,

Ο Ντενκτάς στον Νότο - Η κανονικοποίηση της διχοτόμησης

στην ελληνοκυπριακή πλευρά (Ψηφίδες, 2019)

του Νίκου Τριμικλινιώτη

1. Εμπέδωση του διχοτομισμού μετά την πανδημία;

Μετά το ξέσπασμα της πανδημίας το βιβλίο του Γρηγόρη Ιωάννου, Ο Ντενκτάς στον Νότο - Η κανονικοποίηση της διχοτόμησης στην ελληνοκυπριακή πλευρά (εκδόσεις Ψηφίδες, 2019) αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Το βιβλίο αυτό έχει ήδη επίσης κυκλοφορήσει στην τουρκική (εκδ. Baranga) και με διευρυμένη και επικαιροποιημένη αγγλική εκδοχή του (Palgrave Macmillan). Το βιβλίο αυτό επιχειρεί να «σκανάρει» την παρούσα συγκυρία, αναλύοντάς την κριτικά. Σημαντικό είναι δε ότι προσεγγίζει το Κυπριακό, στην παρούσα του συγκυρία, όχι απλώς ως πολιτικό, αλλά και ως κοινωνικό ζήτημα. Μέσα από την κριτική αποτίμηση του βιβλίου αυτού θα ήθελα να θέσω ορισμένα ζητήματα που καταδεικνύουν τη λειτουργία και τις καταστροφικές συνέπειες του ιδεολογήματος του διχοτομισμού στην Κύπρο με τα αδιέξοδα που δημιουργεί. Εξ ου και η ανάγκη να εντάξουμε πρώτα τη βιβλιοκριτική στην παρούσα συγκυρία, δηλαδή μετά τη πρώτη φάση της πανδημίας στο δεύτερο της κύμα.

Δικαίως υπάρχει κλίμα έντονης απογοήτευσης ανάμεσα στους υποστηριχτές της λύσης. Δεν είναι λίγοι αυτοί που  διαβάζουν την ήττα του Μουσταφά Ακκινσί, έστω οριακή, και την εκλογή του συντηρητικού και εκλεκτού της Άγκυρας, Μερσίν Τατάρ, στις εκλογές στην ηγεσία των Τουρκοκυπρίων ως την ταφόπλακα της προοπτικής επανένωσης της χώρας. Εύλογα, θεωρείται από πολλούς ότι, κατά βάθος αυτό επιδίωκε ο Ελληνοκύπριος ηγέτης, πρόεδρος Νίκος Αναστασιάδης που φλερτάρει με την ιδέα των δύο χωριστών κρατών, έχοντας τορπιλίσει τη τελευταία απόπειρα επίλυσης στο Γκραν Μοντανά το 2017. Έχει πλέον ξεφορτωθεί τον Ακκινσί, ένα ενοχλητικό γι’ αυτόν υπερασπιστή της λύσης διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας (ΔΔΟ), ο οποίος δεν δίστασε να αντισταθεί στα κελεύσματα του αυταρχικού Ερτογάν. Η συνεπής στάση του Ακκινσί στο κυπριακό τον έκαναν δημοφιλή κι ανάμεσα στους ελληνοκυπρίους, ενώ εξέθετε τις τακτικές κωλυσιεργίας και της απέχθειας του Αναστασιάδη στη προοπτική να μοιραστεί την εξουσία με τους Τουρκοκυπρίους ως πολιτικά ίσους στα πλαίσια μιας ΔΔΟ. Τώρα όμως έχει απέναντι του το τέλειο άλλοθι για ότι πάει στραβά: Ένα τ/κ ηγέτη που δε θέλει ΔΔΟ που είναι «πειθήνιο όργανο» και ένα ιδιαίτερα επιθετικό Ερτογάν που εκφράζει το πιο βολικό αφήγημα που ξεπλένει τον ελληνοκυπριακό εθνοσοβινισμό, δηλαδή την «πάγια επεκτατική πολιτική της Άγκυρας». Με αυτήν έννοια το βιβλίο του Γρηγόρη Ιωάννου, και μάλιστα προληπτικά, εύστοχα πιάνει το πνεύμα της εποχής.

Κι όμως εδώ υπάρχει κάτι παράδοξο, ή τουλάχιστον αντιφατικό. Παρά το γεγονός ότι η Δεξιά στην εξουσία, μετά και τη επανεκλογή Αναστασιάδη το 2018, έχει ουσιαστικά ελέγξει σχεδόν όλους τους ανεξάρτητους κρατικούς θεσμούς της χώρας, τα πολιτικοοικονομικά και κοινωνικά πράγματα στη Κυπριακή Δημοκρατία σε συνδυασμό με τα αδιέξοδα στο κυπριακό δημιουργούν μια κατάσταση εξαιρετικά ασταθή.  Στις αρχές του Δεκέμβριου 2020 η απεσταλμένη του ΓΓ του ΟΗΕ Τζέιν Χολ Λουτ διερεύνησε της προοπτικές για σύγκληση άτυπης πενταμερούς. Η στάση των δύο μερών δε φαίνεται ευνοϊκή, καθώς ο μεν Τατάρ θέτει πλέον ανοικτά ζήτημα δύο κρατών, ο δε Αναστασιάδης ενώ δηλώνει έτοιμος να συνεχίσει από κει που έμειναν στο Γκραν Μοντανά, αλλά δεν διστάζει με κάθε ευκαιρία να επαναλαμβάνει ότι δεν αποδέχεται την ανάγκη θετικής ψήφου στις αποφάσεις της εκτελεστικής εξουσίας, υπονομεύοντας έτσι την έννοια της πολιτικής ισότητας στην μελλοντική ΔΔΟ. Οι δε Ερτογάν-Μητσοτάκης συνεχίζουν τα επικίνδυνα γεωπολιτικά  παιγνίδια στο Αιγαίο και την ανατολική Μεσόγειο, καθώς η προοπτική για εξόρυξη φυσικού αερίου γίνεται όλο και λιγότερο οικονομία βιώσιμη. Σε αυτές τις συνθήκες είναι πολύ αμφίβολο αν ο ΓΓ του ΟΗΕ θα ρισκάρει  ναυάγιο με την σύγκληση διεθνούς διάσκεψης για το Κυπριακό. Μόνο αν τα πράγματα οξυνθούν και η νέα ηγεσία των ΗΠΑ υπό τον Μπάιντεν αποφασίσει να συνεννοηθεί με την ΕΕ, τη Ρωσία και Τουρκία και τους άλλους παίκτες της περιοχής γιατί εξυπηρετεί η σταθερότητα στην περιοχή μπορεί ασκηθούν πιέσεις προς την κατεύθυνσή της επίλυσης του Κυπριακού. Δε φαίνεται να υπάρχουν προς το παρόν τέτοιες προϋποθέσεις, καθώς η εκλογή Μπάιντεν δε φαίνεται να μπορεί να ανακόψει τη μακροπρόθεσμη παρακμή και σταδιακή αλλά εμφανής απόσυρση των ΗΠΑ από την περιοχή.[1]Επίσης, δε μπορεί κανείς να προβλέψει με βεβαιότητα τι παιγνίδια θα παίξει ο Νεντανιάχου στο τέλος της θητείας του απρόβλεπτου και ασταθή Τραμπ. Η δε κατάσταση στη Μέση Ανατολή είναι εξαιρετικά ευμετάβλητη με ανοικτά μέτωπα στο Συριακό, το Παλαιστινιακό, το Ιράκ,  η κόντρα με το Ιράν και στα υπόλοιπα  αυταρχικά καθεστώτα καταστολής και εξαιρετικής ανισότητάς περιοχής που χαρακτηρίζονται αστάθεια και αντιφάσεις. Ο κόσμος μετά τον Τραμπ, όπως κι αν τον φαντάζονταν οι αναλυτές του πενταγώνου,[2] θα είναι ασταθής και ρευστός με την άνοδο διάφορων ειδών αυταρχικών καθεστώτων.[3]Όλοι αυτοί αποτελούν αστάθμητους παράγοντες με απρόβλεπτες συνέπειες, τόσο στο κυπριακό, όσο στα ευρύτερα πολικά πράγματα στην Εγγύς και Μέση Ανατολή.^[4]   

Τα αποτελέσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (10-11 Δεκεμβρίου 2020) κατέρριψαν και πάλι τις αυταπάτες και φρούδες ελπίδες που καλλιεργήθηκαν από την κυβέρνηση περί «αυστηρών κυρώσεων» που θα επιβληθούν στην Τουρκία. Παραμένει δε μείζον ζήτημα αν εξυπηρετείται η επιδίωξη λύσης του Κυπριακού,  με αυτοσκοπό επιδιωκόμενες «αυστηρές κυρώσεις» που δεν επιβλήθηκαν τώρα, αν και όταν επιβληθούν στο μέλλον, για εσωτερικούς ή άλλους λόγους σκοπιμότητας των Ευρωπαϊκών πολιτικών στη περιοχή. Στη πράξη, κι αν ακόμα επιβληθούν τέτοιες κυρώσεις, με δεδομένη τη στασιμότητα του κυπριακού, με συνυπεύθυνη τη ε/κ πλευρά, σχεδόν σίγουρο αντίποινο Άγκυρα, θα είναι η προώθηση νέων τετελεσμένων επί του εδάφους στη Κύπρο, χωρίς κανένα ουσιαστικό αντίκτυπο ή κόστος στην Άγκυρα. Στις αυταπάτες που καλλιεργούνται για το χαρακτήρα και τη λειτουργία της ΕΕ παραγνωρίζονται τα τεράστια οικονομικά και γεωπολιτικά συμφέροντα που συνδέουν ισχυρά ευρωπαϊκά κράτη με την Τουρκία αποδεικνύεται πάλι με τη μονόπλευρη επικέντρωση της κυβέρνησης στο ζήτημα των κυρώσεων. Επίσης διαφαίνονται τα αδιέξοδα της διεθνούς του πολιτικής για συμμαχίες στη περιοχή και εξόρυξη αερίου, με άμεσο πλέον τον κίνδυνο εποικισμού της περίκλειστης πόλης της Αμμοχώστου και εμπέδωσης της διχοτόμησης.  Η λύση του Κυπριακού προβλήματος στη συμφωνημένη βάση και πλαίσιο είναι η μόνη πολιτική που μπορεί να εγγυηθεί την ασφάλεια και την ειρήνη για τον κυπριακό λαό ενώ ταυτόχρονα να συμβάλει στη σταθερότητα και τη συνεργασία στην Ανατολική Μεσόγειο. Σε αυτό το στόχο έπρεπε να υποτάσσονται η στρατηγική και οι χειρισμοί της κυβέρνησης. Η λύση του Κυπριακού προβλήματος στη συμφωνημένη βάση και πλαίσιο είναι αυτή που μπορεί να εγγυηθεί την ασφάλεια και την ειρήνη για τον κυπριακό λαό και ταυτόχρονα να συμβάλει στη σταθερότητα και τη συνεργασία στην Ανατολική Μεσόγειο. Η πρόταση που έχει καταθέσει το ΑΚΕΛ στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας αποτελεί διέξοδο για να σπάσει το αδιέξοδο.

Στο μεταξύ η εξουσία Αναστασιάδη- Δεξιάς να αμφισβητείται πλέον θεσμικά και εξωθεσμικά-κοινωνικά. Σε θεσμικό επίπεδο η κυβέρνηση κινδυνεύει να αποτύχει να περάσει τον προϋπολογισμό από τη βουλή. Παρατηρούμε δε πρωτοφανείς σε μαζικότητα διαδηλώσεις κατά της διαφθοράς που αγγίζουν τον ίδιο τον Αναστασιάδη και τους υπουργούς του μετά τις αποκαλύψεις του Al Jazeera.[5] Επίσης, όσον αφορά στο κυπριακό, ποτέ δεν υπήρξε τόση μαζική στη υποστήριξη για ΔΔΟ ανάμεσα στις δύο κοινότητες όσο σήμερα.[6] Σε μια εποχή ρήξης και πόλωσης ζούμε μια κατάσταση πολλαπλών αντιφάσεων που πρέπει να αναλύσουμε πιο προσεκτικά.

   Ας υπενθυμίσουμε ότι η πρώτη κυβερνητική πράξη, τον Φεβρουάριο του 2020, πριν καν εμφανιστούν περιστατικά, κι αφού οι ηγέτες των δύο κοινοτήτων Αναστασιάδης και Ακκινζί είχαν ανακοινώσει ότι θα συνεργαστούν για την από κοινού αντιμετώπιση του COVID-19, ήταν η προσχηματική χρήση της «πολιτικής για περιορισμό της διασποράς του ιού» με κλείσιμο των οδοφραγμάτων. Ο Νίκος Αναστασιάδης, του οποίου οι καταβολές είναι στην ακροδεξιά της χουντικής ΕΟΚΑ Β΄, προφανώς έλκεται από τη σκληρή εθνοσοβινιστική γραμμή του Κυριάκου Μητσοτάκη, ομοϊδεάτη του στην Αθήνα, όποτε ασφαλώς ο τελευταίος ακολουθεί αυτή τη γραμμή, διότι, όπως και ο Αναστασιάδης, δε το έχει δύσκολο να κάνει και κωλοτούμπα όταν τα βρει. Τότε, οι Ερτογάν και Μητσοτάκης επιχείρησαν, ο καθένας για δικούς του λόγους, να μετατρέψουν το προσφυγικό σε δήθεν «υβριδικό πόλεμο». Οι λόγοι αυτοί αναπόφευκτα περιέχουν στοιχεία για εσωτερική κατανάλωση, σκοπιμότητά και αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης από τα προβλήματα στη συνοχή της εξουσίας τους, αλλά σχετίζονται και με εργαλειακούς-διαπραγματευτικούς λόγους με την ΕΕ. Και οι δύο πλευρές έπαιξαν, και συνεχίζουν να παίζουν με σαφώς χαμηλότερους τόνους, ένα επικίνδυνο γεωπολιτικό παιγνίδι που εκφασίζει μερίδες της κοινωνίας, εκμεταλλευόμενες τη δυστυχία των προσφύγων που θέλουν απλώς να κινηθούν προς τα ενδότερα της ΕΕ προς αναζήτηση ελπίδας, και δεδομένου ότι κανένα από τα δύο κράτη δεν θεωρεί το προσφυγικό «δικό του πρόβλημα». Συνεπικουρούμενοι από προπαγανδιστές των ΜΜΕ, οι κρατούντες σε Τουρκία και Ελλάδα παίζουν ένα παιγνίδι «ανθρωποκυνηγητού», γράφοντας μια ακόμα μακάβρια ιστορία «της κυνηγετικής εξουσίας», εξ ου και είδαμε «οικογένειες και μεμονωμένα άτομα που άοπλοι επιχειρούσαν να διασχίσουν τον Έβρο μέσα σε σύννεφα δακρυγόνων και καπνογόνων» να μετατρέπονται, όπως απεικονίζονται από τα κυρίαρχα ΜΜΕ, σε «ασύμμετρη απειλή» και «εισβολή».^[7]Εδώ είναι που πράξεις από αυτόκλητες ομάδες «προστασίας της τάξης», με κάλυψη ή/και συμμετοχή του κράτους, συνεργούν στη βάρβαρη καταδίωξη ανθρώπων, όπως τόσο παραστατικά πραγματεύεται ο Gregoire Chamayou: πρακτικές που βρίσκουμε να συντελούνται ενάντια στους είλωτες στην αρχαία Σπάρτη, έως τους μαύρους που λιντσάρονται στις ΗΠΑ ακόμα μέχρι σχετικά πρόσφατα, έως και τους άτυπους μετανάστες στις μέρες μας.[8] Πρόκειται για πρακτικές που παράγουν τρομακτικά κοινωνικά αποτελέσματα, εφόσον πρόκειται για συστηματική και οργανωμένη καταδίωξη κοινωνικών ομάδων που θεωρούνται αποκλίνοντες κι επικίνδυνοι, ή κατηγοριοποιούνταν ως «υπάνθρωποι και αναλώσιμοι» και ακόμα χειροτέρα, «άνθρωποι-σφαίρες» και «πέμπτη φάλαγγα» στην υπηρεσία του εχθρού, αντί να θεωρούνται φορείς δικαιωμάτων και δέκτες της αλληλεγγύης για τους οποίους έχουμε ευθύνη.

Με φόντο αυτές τις σκηνές πρωτόγνωρης βίας στα νησιά του Αιγαίου και στον Έβρο, με πλήρη κάλυψη και γενικό πρόσταγμα από την κυβέρνηση των Αθηνών και άλλων χωρών, όπου η κεντροδεξιά μετατρέπεται σε ακροδεξιά (π.χ. Ουγγαρία), η «πατριωτική» κυβέρνηση Αναστασιάδη στέλνει ουλαμό ελληνοκυπρίων αστυνομικών στον Έβρο. Θα «αγωνιστούν» στο «πλευρό της μητέρας-πατρίδας» με βαρύγδουπες επικεφαλίδες όπως «πώς οι Κύπριοι αστυνομικοί στον Έβρο ασφαλίζουν τα σύνορα Ελλάδας και Ευρώπης».^[9]Αξιοσημείωτο είναι ότι τόσο τα ακροδεξιά, όσο και τα κεντροδεξιά ΜΜΕ συντάσσονται στην ίδια λογική στο «πλευρό της μητέρας πατρίδας», στην αντι-μεταναστευτική κακοφωνία που έχουν στρατευτεί. Συστηματικά απεικονίζουν τους μετανάστες και τους πρόσφυγες αρνητικά και ξενόφοβα, διαστρεβλώνοντας τα δεδομένα και διογκώνοντας τους αριθμούς των αφίξεων. Έτσι οι μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές στην Κύπρο, όπως και εσχάτως στην Ελλάδα, συχνά απεικονίζονται ως εξωτερική απειλή και μεταδίδονται ως πολεμικό ζήτημα ή ζήτημα εθνικής επιβίωσης. Χαρακτηριστικές είναι επικεφαλίδες εφημερίδων: «Το μεταναστευτικό τροχοπέδη στη μάχη κατά της Άγκυρας»,^[10]«ΥΠΕΣ: Εκκολαπτόμενη κρίση το μεταναστευτικό»,^[11]«Παρέμβαση της ΕΕ ζητά η κυβέρνηση: Το SOS της Κύπρου για το μεταναστευτικό»,^[12]«Τρίτος Αττίλας στη Κύπρο»,^[13]«Το μεταναστευτικό βουλιάζει την Κύπρο»,^[14]«Τουρκικά παιγνίδια με τις προσφυγικές ροές».^[15] Παίρνουν ως δεδομένα και αυταπόδεικτα τα παραμύθια περί «γεωπολιτικής ασφάλειας» και «υβριδικού πολέμου», που δήθεν διεξάγεται με το «μεταναστευτικό» εφόσον «ένα από τα σημαντικότερα είναι η “οπλοποίηση” των μεταναστευτικών ροών από την Τουρκία στο πλαίσιο του “υβριδικού πολέμου” που διεξάγει κατά της Ελλάδας και της Κύπρου, αλλά και ολόκληρης της Ευρώπης».[16] Οι πρόσφυγες και μετανάστες είναι οι «υπό κάλυψη» πολεμιστές, ή τζιχαντιστές, ή τρομοκράτες στους «δια αντιπροσώπων» και υβριδικούς πολέμους που είναι παντού. Εξάλλου ο εχθρός είναι αόρατος και παντού, όπως ο ιός. Σε αυτό το παιγνίδι της ασφαλειοποίησης ανταγωνίζονται διάφοροι «γεωπολιτικοί» και «γεωστρατηγικοί αναλυτές»,[17]συγκαλύπτοντας τις ακροδεξιές και ναζιστικές ρίζες της «γεωπολιτικής σκέψης»: Ας μη ξεχνάμε ότι ο όρος Geopolitik εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1905 στη Γερμανία, όταν μεταφράστηκε ένα από τα άρθρα του Kjellén. Κατά τη διάρκεια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, το βιβλίο του Kjellén, Staten som livsform (1916), μεταφράστηκε σχεδόν αμέσως στα Γερμανικά ως Der Staat als Lebensform (1917) και συνέβαλε αποφασιστικά στη διάδοση του όρου Geopolitik, ο οποίος σύντομα εισήλθε στη γερμανική λαϊκή γλώσσα.^[18] Εξ ου και η διαπίστωση του Pascal Venier ότι «η Γεωπολιτική υπέφερε από καιρό και εξακολουθεί να υποφέρει, επειδή συνδέεται με τη γερμανική σχολή της Geopolitik και τη ναζιστική βαρβαρότητα».[19]

Το «προσφυγικό», όπως αυτό ορίζεται και μπουρδουκλώνεται σήμερα με το «μεταναστευτικό», δεν είναι απλώς ένα επιμέρους θέμα· αντιθέτως, εκφράζει κάτι βαθύτερο, και αυτό είναι εμφανές παγκοσμίως, στην Ευρώπη και σε κάθε χώρα χωριστά. Δημιουργεί πόλωση και ρήγματα στους κοινωνικούς σχηματισμούς, όπου αναδύεται μια ριζική διαφωνία ή διχογνωμία, ακόμα και στον ορισμό του τι ακριβώς είναι το πρόβλημα.^[20]Είδαμε τελευταία μεγαλειώδεις αντιρατσιστικές κινητοποιήσεις στις ΗΠΑ μετά τη στυγνή δολοφονία του George Floyd από αστυνομικό, που οδήγησε σε τεράστια κοινωνική έκρηξη. Αυτό ασφαλώς ήταν αποτέλεσμα μιας μακράς συσσωρευμένης διαδικασίας δομικής βίας εναντίον των μαύρων στις ΗΠΑ από την εποχή που πωλούνταν ως σκλάβοι μέχρι σήμερα. Οι μετανάστες και οι πρόσφυγες των υποτελών τάξεων είναι αποδέκτες του ίδιου τύπου μακράς βίας, καθώς βιώνουμε παγκοσμίως μια άνευ προηγουμένου κατάσταση που υποθάλπει τον ρατσισμό και τη ξενοφοβία την εποχή της πανδημίας. Ζούμε όμως και πρωτόγνωρες στιγμές παγκόσμιας αντίστασης κατά του ρατσισμού, όπως τονίζει και η ακτιβίστρια καθηγήτρια Άντζελα Ντέιβις.^[21]

Σε τοπικό επίπεδο στην Κύπρο υπάρχει έντονη διαφωνία στα αριθμητικά παίγνια και τη ρητορική του υπουργού Εσωτερικών· κινήματα και οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων αντιτίθενται έντονα στον υπουργό που θεωρούν ότι προσομοιάζει με τον Ιταλό ακροδεξιό υπουργό εσωτερικών Σαλβίνι και κατηγορείται ότι δημιουργεί κλίμα ξενοφοβίας και υστερίας κατά των μεταναστών.^[22] Υπάρχουν ισχυρές κριτικές στις ρατσιστικές απεικονίσεις των μεταναστών, όπου «αντί να αντιμετωπίζονται ως άνθρωποι, αντιμετωπίζονται ως πρόβλημα».^[23] Κατά την περίοδο μετά την πανδημία, βλέπουμε μεγάλες κινητοποιήσεις αλληλεγγύης υπέρ των προσφύγων, αψηφώντας τα διατάγματα και την αστυνομική καταστολή.

Αυτό είναι λοιπόν το συγκείμενο μέσα στο οποίο αποφάσισε η κυπριακή κυβέρνηση του Αναστασιάδη να κλείσει τέσσερα οδοφράγματα τον Φεβρουάριο του 2020. Ανάμεσα στα οδοφράγματα αυτά ήταν και το συμβολικά σπουδαιότερο: το διάνοιγμα στη οδό Λήδρας στο κέντρο της πρωτεύουσας, για το οποίο έγιναν μεγάλες κινητοποιήσουν μέχρι να καταφέρουν να το ανοίξουν οι Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι ακτιβιστές. Με αυτό τον τρόπο παρεμποδίζεται η πρόσβαση και η επαφή μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων – επιβεβαιώνοντας περίτρανα τη βασική θέση του βιβλίου Ο Ντενκτάς στο Νότο: επιχειρείται η νομιμοποίηση του διχοτομισμού ως ιδεολογία.

Το κλείσιμο των οδοφραγμάτων όμως ήταν ακόμα πιο σοβαρή πολιτική πράξη, που καταδεικνύει την πραγματική σκλήρυνση προς το αντιδραστικότερο, προς εθνοσοβινιστική και αυταρχική κατεύθυνση, του κυρίαρχου τμήματος της ελληνοκυπριακής αστικής τάξης. Η στροφή αυτή ήταν ήδη εμφανής προηγουμένως με το προσφυγικό και τη σκληρή γραμμή στα εργασιακά. Με την πανδημία ακολούθησε ο οχετός των σκληρών αυταρχικών μέτρων: αποκλεισμός στην πρόσβαση από πρόσφυγες στο άσυλο και, όταν αυτό επιβλήθηκε πλέον και από τις δύο πλευρές του συρματοπλέγματος, είμασταν μάρτυρες της πρώτης επαναπροώθησης προσφύγων με δημόσια παραδοχή – μια κατάφορη παραβίαση του διεθνούς δικαίου από την Κύπρο, όπως το έκανε ήδη η Ελλάδα, η Ιταλία και η Μάλτα.

Εξάλλου από τα τέλη του 2019 η κυβέρνηση, η οποία κλυδωνιζόταν από αντιφάσεις και σοβαρά σκάνδαλα, φαινόταν ότι με τον διορισμό του Νίκου Νουρή ως υπουργού εσωτερικών, θα στρεφόταν στο «μεταναστευτικό» ως το σωσίβιο σωτηρίας. Αυτή η στροφή όμως δεν θα περιοριζόταν πλέον σε ρητορικά σχήματα ακροδεξιού λόγου για ιδεολογική χρήση. Για πρώτη φορά σήμαινε εφαρμογή «νέων» πολιτικών με την πράσινη γραμμή και σκληρών μέτρων στη διέλευση, που άγγιζαν πλέον τις λογικές της «νέας» και της νεοφασιστικής ακροδεξιάς, υιοθετώντας μάλιστα τα βασικά επιχειρήματα της νεοναζιστικής θυγατρικής της Χρυσής Αυγής στην Κύπρο, του ΕΛΑΜ. Τον Νοέμβριο του 2019, η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα επιβάλει αυστηρότερους ελέγχους στην πράσινη γραμμή, με την τροποποίηση του κώδικα για την εφαρμογή^[24] του Κανονισμού του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για την πράσινη γραμμή.^[25]Χωρίς επίσημη ανακοίνωση αλλά με διαρρεύσεις στον τύπο, είχαν ανακοινωθεί έλεγχοι για όλα τα άτομα που διασχίζουν τα οδοφράγματα, συμπεριλαμβανομένων και των Ελληνοκυπρίων πολιτών της Δημοκρατίας, οι οποίοι μέχρι σήμερα εξαιρούνταν από τέτοιους ελέγχους. Αρχικά προτάθηκε να επεκταθεί η απαγόρευση που ισχύει ήδη για τους αιτούντες άσυλο υπηκόους τρίτων χωρών με άδεια προσωρινής διαμονής να διασχίζουν τα οδοφράγματα στα κατεχόμενα βόρεια εδάφη.^[26] Οι αρχικές προτάσεις περιείχαν διατάξεις που υπονομεύουν την πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου για αυτούς που διασχίζουν την πράσινη γραμμή. Τη διαφωνία τους για τα νέα μέτρα εξέφρασαν το ΑΚΕΛ, εμπειρογνώμονες για τα ανθρώπινα δικαιώματα και κινήματα: Τα μέτρα αυτά είναι σαφώς δυσανάλογα, επιβάλλουν παράνομες και ρατσιστικές διακρίσεις και τέθηκαν σε εφαρμογή χωρίς καμία διαβούλευση.[27]

Αρχικά δεν φαινόταν να αλλάζει ουσιαστικά το καθεστώς που διέπει τον έλεγχο της πράσινης γραμμής. Ωστόσο, το κλίμα άρχισε όλο και περισσότερο να ασφαλειοποιείται και στρατιωτικοποιείται με την ισχυρότερη παρουσία των ένοπλων αστυνομικών με συνοδεία εθνοφρουρών στην παλιά πόλη της Λευκωσίας, μια πρωτόγνωρη κατάσταση για τη κυπριακή πρωτεύουσας και την Κύπρο ευρύτερα. Τον Ιανουάριο του 2020 ο νέος υπουργός εσωτερικών ανακοίνωσε νέα μεταναστευτική πολιτική: Πρότεινε καταρτισμό καταλόγου ασφαλών χωρών και δημιουργία κλειστού κέντρου κράτησης με χρηματοδότηση από την ΕΕ, όπου οι αιτούντες άσυλο θα κρατούνται μέχρι τη εξέταση των αιτήσεών τους, που υποτίθεται ότι θα γίνεται εντός ενός μηνός.[28]Σύμφωνα με την πρόταση, αν υπάρχει αρνητική απόφαση για άσυλο, τότε θα ενεργοποιούνται οι μηχανισμοί της FRONTEX για επιστροφή τους προς τις χώρες προέλευσης.^[29] Πέραν των σκληρών δηλώσεων που προκάλεσαν δυσφορία και έντονη αντίδραση από οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αρχικά οι προτάσεις του υπουργού εσωτερικών δεν φαίνονταν να διαφέρουν από αυτές του προκατόχου του.^[30] Ωστόσο, φαίνεται ότι υπάρχει σαφώς διολίσθηση προς αυταρχικότερες λύσεις που διασυνδέουν επικίνδυνα και μπουρδουκλώνουν το μεταναστευτικό με το Κυπριακό, περιπλέκοντας τα πράγματα και οξύνοντας τις αντιπαραθέσεις σε όλα τα επίπεδα. Το Μάρτιο του 2020 μάλιστα η κυβέρνηση είχε δηλώσει την πρόθεσή της να προτείνει ενεργοποίηση του άρθρου 78(3) της Συνθήκης για τη Λειτουργία της ΕΕ^[31]για προσωρινά μέτρα προς εκτόνωση της «επείγουσας κατάστασης, λόγω αιφνίδιας εισροής υπηκόων τρίτων χωρών», που ουσιαστικά είχαν στόχο την αναστολή της παροχής πρόσβασης στο δικαίωμα ασύλου. Αναστολή έγινε στην πράξη λόγω της πανδημίας και των επιλογών που επέβαλε η κυβέρνηση, παρά τις αντίθετες συστάσεις του ΟΗΕ. Μετά την πρώτη φάση της πανδημίας, χωρίς καμία αίτηση ασύλου για 3 μήνες, η επίκληση του άρθρου 78(3) δεν έχει καμία νομική βάση. Ντε φάκτο τα μέτρα που προτείνονται βασίζονται στοχεύουν στον ίδιο σκοπό και με τα ίδια μέσα, χωρίς να γίνει επίκληση του πιο πάνω άρθρου.

Το κλείσιμο των τεσσάρων οδοφραγμάτων έγινε για καθαρά πολιτικούςλόγους, δικαιολογήθηκε με την επίκληση του καθεστώτος έκτακτης ανάγκης του περί λοιμοκαθάρσεως νόμου, ενός αποικιακού νόμου, που προκάλεσε έντονη αντίδραση από τα κινήματα επαναπροσέγγισης και επανένωσης. Στις 29 Φεβρουαρίου 2020 διαδηλωτές, Ελληνοκύπριοι (ε/κ) και Τουρκοκύπριοι (τ/κ), που θεωρούσαν προσχηματική και παράνομη την απόφαση της Κυπριακής Κυβέρνησης (υπό τη αποκλειστική διοίκηση των Ελληνοκυπριών) κατάφεραν να σπάσουν τον κλοιό, και οι ε/κ πέτυχαν να συναντήσουν τ/κ συμπατριώτες τους στο οδόφραγμα, υπενθυμίζοντας τους αγώνες που είχαν γίνει παλαιότερα για τη διάνοιξη του οδοφράγματος αυτού και τόσων άλλων κόντρα στο διχοτομισμό. Είναι σήμερα ολοφάνερο ότι το διάνοιγμα οδοφραγμάτων υπήρξε σοβαρό ρήγμα στην εδραίωση της διχοτόμησης, εφόσον μέσα από τη συνεχή επαφή αυξάνονται οι προοπτικές για συνεργασία και συμφιλίωση, που είναι οι απαραίτητες κινητήριες δυνάμεις για την ειρηνική επανένωση της πατρίδας μας. Οι διαδηλωτές δικαίως θεώρησαν λοιπόν αδιανόητο να διατάζεται η Κυπριακή Αστυνομία από την κυβέρνηση να εμποδίζει τη διέλευση και τη νόμιμη άσκηση των δικαιωμάτων τους στα κατεχόμενα εδάφη, όταν από το 1974 η Κυπριακή Δημοκρατία προσφεύγει σε όλα τα Διεθνή Όργανα (ΟΗΕ, ΕΔΑΔ κλπ.) ενάντια την Τουρκία για παραβίαση των δικαιωμάτων των Κυπρίων πολιτών. Η δε παρουσία στρατιωτών και η εμπλοκή τους σε διαδηλώσεις, δίπλα σε αστυνομικούς, ενάντια σε διαδηλωτές πολίτες, είναι πρωτόγνωρο φαινόμενο στην Κύπρο από την εποχή της χούντας και του πραξικοπήματος του 1974. Η κινητοποίηση αυτή προκάλεσε έντονες αντιπαραθέσεις όταν τα ε/κ ακροδεξιά ΜΜΕ και διάφοροι υπουργοί επιχείρησαν και κατάφεραν να διογκώσουν μια αντιπαράθεση ανάμεσα σε ένα διαδηλωτή και ένα εθνοφρουρό που βρισκόταν στην πλευρά των αστυνομικών. Στη δε επόμενη κινητοποίηση η αστυνομία δεν δίστασε να ρίξει δακρυγόνα ενάντια σε τ/κ διαδηλωτές. Ο αυταρχισμός γίνεται πλέον πιο δομικός ενάντια στους πολίτες που κινητοποιούνται για να αντισταθούν.[32]

Εύλογα διερωτώνται πολλοί πώς ένα τόσο σοβαρό θέμα, όπως είναι ο βέλτιστος χειρισμός ενός παγκόσμιου προβλήματος, της πανδημίας, σε μια διαιρεμένη χώρα έγινε αντικείμενο διαχείρισης μονομερώς και με κατασταλτικούς όρους, χωρίς καμία ενημέρωση ή διαβούλευση και καμία συνεννόηση με την τουρκοκυπριακή πλευρά. Τα μέτρα αναστολής των θεμελιωδών δικαιωμάτων της ελεύθερης διακίνησης στο οδόφραγμα, με επίκληση της έκτακτης ανάγκης, για αποτροπή των κινδύνων διάδοσης του κορωνοϊού, δεν δικαιολογούνται, ούτε είναι ανάλογα με τα υγειονομικά μέτρα που λαμβάνονται, εφόσον κανένα κρούσμα δεν παρουσιάστηκε στα κατεχόμενα εδάφη της χώρας. Μια απλή εξέταση των μέτρων που επιβλήθηκαν με το κλείσιμο ορισμένων σημείων ελέγχου και η σύγκριση με τα μέτρα που ελήφθησαν σε άλλα σημεία διέλευσης, δείχνουν την απουσία των υγειονομικών λόγων που θα δικαιολογούσαν την επιβολή τους. Αυτά συμβαίνουν μάλιστα τη στιγμή που απουσιάζουν σοβαρά μέτρα από τις πραγματικές εστίες «απειλών» μόλυνσης από τον ιό (αεροδρόμια, γιορτές καρναβαλιού κλπ.). Το Μάιο η κυβέρνηση κατέθεσε 7 νομοσχέδια ενώπιον της Βουλής με διαδικασίες express. Πρόκειται για διαφορετικής φύσης ζητήματα που τσουβαλιάζονται όλα μαζί επειδή έχουν δήθεν κοινό άξονα «το μεταναστευτικό», όπως το ονομάζουν, υπό το καθεστώς ενός ευρύτερου φοβικού κλίματος και πανικού, το οποίο οξύνθηκε μετά την πανδημία και με τον τρόπο που έγινε η διαχείριση της, με επίκληση της «έκτακτης ανάγκης». Τόσο η διαδικασία, όσο η ουσία απειλούν τη διαφύλαξη βασικών δικαιωμάτων με παράνομες και δυσανάλογες πολιτικές.

Η παρακαταθήκη από την αυταρχική διαχείριση του πρώτου κύματος της πανδημίας διαμορφώνει τη «νέα κανονικότητα». Με τη χρήση του φόβου, του πανικού και της απαισιοδοξίας επιδιώκεται να καταστήσουν τις αυταρχικές λύσεις δήθεν αναπόφευκτες, όπου η έκτακτη ανάγκη μετά την πανδημία να αποτελεί άλλοθι για να καταστέλλονται τα δικαιώματα.^[33]Η πανδημία και το lockdown έβαλε τη χώρα στον «γύψο», όπως η χούντα την Ελλάδα – αλλά τώρα ξαναμπαίνουμε στα του Κυπριακού: τα οδοφράγματα δεν μπορούν να μείνουν κλειστά και το Κυπριακό είναι σε συνεχή αλλαγή, όπως και οι κοινωνίες. Επιπρόσθετα, το πολιτικό και οικονομικό κατεστημένο επίκεντρο  η πολιτική κάστα του κυβερνά  γύρω από τον Αναστασιάδη αντιμετωπίζουν μείζονα κοινωνική και πολιτική αμφισβήτηση μετά τα σκάνδαλα διαφθοράς με την πώληση «χρυσών διαβατήριων» που δημιουργεί νέες αντιφάσεις και πολώσεις στη κοινωνία[34]  που εμμέσως, πλην σαφώς επηρεάζουν και το κυπριακό. 

Αυτό είναι το μεγάλο ζήτημα. Κι ερχόμαστε έτσι στο βιβλίο.

2. Ο Ντενκτάς στο Νότο;

Το βιβλίο αυτό επικεντρώνεται στα εντός της ελληνοκυπριακής κοινωνίας, χωρίς να χάνει την οπτική και τη στενή σχέση με την τουρκοκυπριακή κοινότητα. Αντιθέτως, επειδή ο συγγραφέας ήταν ένας από αυτούς που ουδέποτε είδαν τους εαυτούς τους «εθνο-κοινοτικά», όπως κι ο δάσκαλος του, ο αείμνηστος Κωστής Αχνιώτης, στον οποίο είναι αφιερωμένο το βιβλίο, αισθάνεται ότι είναι μέρος του κυπριακού διεθνιστικού κινήματος που γαλουχήθηκε μέσα από τους κοινούς αγώνες, ταξικούς, κοινωνικούς και πολιτικούς. Έτσι διαβάζει ο συγγραφέας την ελληνοκυπριακή κοινωνία ως τμήμα του κυπριακού λαού. Εντούτοις, εμπόδιο αποτελεί ο μακρόχρονος βίαιος διαχωρισμός που δεν ξεκίνησε το 1974, αλλά πάει πίσω στο 1963-64. Οι ρίζες του διαχωρισμού πάνε ακόμα πιο πίσω, πριν την ανεξαρτησία, όταν εξαναγκάστηκαν δια της βίας να αποχωρήσουν οι τ/κ συνδικαλιστές από την ΠΕΟ, το συνδικάτο της Αριστεράς, λόγω των βίαιων γεγονότων της περιόδου 1957-58. Ασφαλώς, το 1974 ήταν το πιο βίαιο σημείο καμπής που όρισε το παρόν.

Ωστόσο, οι πολιτικές και κοινωνικές διεργασίες μετά το 2004 οδήγησαν στο μοιραίο, αλλά και τόσο παράδοξο: Σε αυτό που αναφέρει ο συγγραφέας ως «κανονικοποίηση της διχοτόμησης», ως ιδεολογίας μιας ισχυρής μερίδας της αστικής τάξης που έχει ευρύτερη κοινωνική απήχηση. Είναι ωσάν να τους έχει εμφυσήσει τον διχοτομισμό ο μεγάλος «μπαμπούλας» κι εχθρός για τους ε/κ, ο ηγέτης για 40 χρόνια του τουρκοκυπριακού εθνικισμού, Ραούφ Ντενκτάς.

Με το έργο αυτό ο Ιωάννου πιάνει την ιστορική στιγμή ως πολιτική στιγμή που δεν είναι μόνο χρονική στιγμή. Είναι μια πολύ πυκνή στιγμή που έχει τεράστιο βάρος ως προς το τι μέλλει γενέσθαι στη χώρα μας. Θα επιστρέψω σε αυτό γιατί θεωρώ ότι βρισκόμαστε σ’ ένα κομβικό σημείο, το οποίο ο συγγραφέας διαβάζει προσφέροντάς μας ένα έργο προβληματισμού και αγωνίας. Ορθώς ο εκδότης, στο προλογικό σημείωμα, αναγνώρισε στον Ιωάννου τη διττή ιδιότητά του, αφενός ως ενός άξιου κοινωνικού επιστήμονα, του οποίου το έργο επεκτείνεται σε πολλά επίπεδα ανάλυσης της κυπριακής κοινωνίας, κι αφετέρου, ως ακτιβιστή. Ο εκδότης, Χρίστος Μάης στην εισαγωγή του πρώτου αυτού βιβλίου της σειράς «Ο Ρότσος», μας υπενθυμίζει την γκραμσιανή έννοια, ότι ο συγγραφέας είναι ένας οργανικός διανοούμενος γέννημα-θρέμμα των (κυπριακών) κινημάτων. Είναι μέσα από αυτή την οπτική όπου γίνεται ο συγκερασμός, και επιτρέπει στον συγγραφέα να δει τον κόσμο ως μια συνεχή και ακατάπαυστη πάλη. Έτσι και το Κυπριακό.

Ο συγγραφέας αναλύει έναν τόσο περίπλοκο κοινωνικό σχηματισμό, όπως τον κυπριακό, με τρόπο προσβάσιμο όχι μόνο στη διανόηση και την ακαδημαϊκή κοινότητα, αλλά σε οποιονδήποτε θέλει να κατανοήσει τη συγκυρία. Θα πρότεινα όμως στους αναγνώστες του βιβλίου αυτού, να αρχίσουν να διαβάζουν από το κεφάλαιο 7, το οποίο το θεωρώ το κορυφαίο, αφού διαβάσουν τον Πρόλογο του Χρίστου Μάη και την εισαγωγή του συγγραφέα.

Θεωρώ άστοχο και προβληματικό το προλογικό σημείωμα του Αλέξη Ηρακλείδη, παρά τις καλές του προθέσεις, όχι μόνο γιατί απλώς επαναλαμβάνει εαυτόν, αλλά διότι απλά δεν νοείται ένας τρίτος εξ Αθηνών, Άγκυρας, Λονδίνου ή Ουάσιγκτον να προδικάζει για τους Κύπριους το τέλος της προοπτικής επανένωσης της χώρας τους.

Εξάλλου, ο Ιωάννου απαντά ότι είναι εξαιρετικά δυσκολότερο το εγχείρημα μιας συμφωνημένης συναινετικής διχοτόμησης, όπως το θέτει ο Αλέξης Ηρακλείδης και όπως φαινόταν σε κάποια στιγμή να δέχεται ο ίδιος ο πρόεδρος της Δημοκρατίας, Αναστασιάδης, από τη δική του οπτική (και λόγω συμφερόντων) από ό,τι μιας Δικοινοτικής Διζωνικής Ομοσπονδίας (ΔΔΟ) που έχει τόσο κοπιαστικά οικοδομηθεί μετά από τόσα χρόνια διαπραγμάτευσης. Κι αυτό είναι ξεκάθαρο, δεδομένης της πολυπλοκότητας ενός διαζυγίου σε μια περιοχή τόσο διασταυρωμένων συμφερόντων. Απαιτείται σε τέτοια περίπτωση διαπραγμάτευση για οριοθέτηση της ΑΟΖ, όχι μόνο με την Τουρκία, αλλά και με το κράτος που θα προκύψει και θα νομιμοποιηθεί κάποια στιγμή βορείως του συρματοπλέγματος.

Η δεύτερη διαπίστωση του συγγραφέα είναι ότι δεν ήταν το ηχηρό «ΟΧΙ» που εδραίωσε τη διχοτόμηση, αλλά ότι αυτό ήταν αποτέλεσμα του τι ακολούθησε στη μακρά αντιπαράθεση ανάμεσα στις ομοσπονδιακές και αντι-ομοσπονδιακές δυνάμεις. Ο συγγραφέας επιμένει ότι η ιστορία δεν έχει τέλος και ότι η πάλη κάθε άλλο παρά έκλεισε – οι προοπτικές του μέλλοντος είναι αποτέλεσμα πάλης. Και αυτό απορρέει από τις διαπιστώσεις του, οι οποίες ωστόσο φαίνονται να αντιβαίνουν κάτι που είναι διάχυτο στο βιβλίο του, και που οσμίζεται και αντλεί από το ευρύτερο κλίμα της εποχής, ενός πεσιμισμού, μιας απαισιοδοξίας ότι «το παιχνίδι τελείωσε». Ορθά διαφοροποιείται σαφώς από τον Ηρακλείδη, που αφελώς δηλώνει ότι δεν υπάρχει ούτε χαραμάδα για επανένωση (σελ. 23), με την αναφορά ότι οι άνθρωποι πλάθουν την ιστορία τους, αλλά μέσα από τις συνθήκες που έχουν μπροστά τους, όπως έλεγε και ο Μαρξ.

Τρίτο, ορθά τονίζει το βιβλίο ότι η εδραίωση της διχοτόμησης, τόσο αντικειμενικά όσο και μέσα από την υποκειμενικοποίησή της συνεχίζεται, κι αυτό είναι πέρα για πέρα απαράδεκτο, αλλά και επικίνδυνο. Σημειώνει ο Ιωάννου: «το εδραιωμένο διχοτομικό στάτους κβο δηλαδή, βασισμένο εσωτερικά στον εθνικισμό και τον φόβο, δεν παρέχει καμία ασφάλεια σε συνθήκες μεταβολής αυτών των διεθνών ισορροπιών: ότι η μη λύση παγιώνει των υπαγωγή της Κύπρου στο πλέγμα των ιμπεριαλιστικών σχέσεων ότι χωρίς την επανένωση της Κύπρου και την ανάπτυξη της συνείδησης και της πραγματικότητας …» (σελ. 11).

Ίσως το ισχυρότερο από τα επιχειρήματα που προβάλλει ο συγγραφέας ενάντια στους διχοτομιστές, τόσο τους κυρίαρχους κύκλους υπό την επήρεια του Προεδρικού και της μερίδας της αστικής τάξης που εξυπηρετείται, όσο και σε όσους έχουν παραιτηθεί από την όποια ελπίδα ότι μπορεί να επέλθει η ειρηνική επανένωση, είναι ότι στην ε/κ κοινότητα υπάρχει ισχυρή αντίσταση στη διχοτόμηση. Η ύπουλη κατά βάση απόπειρα να επιβληθεί αυτό που ο συγγραφέας εύστοχα ονομάζει «η όποια διχοτόμηση οποτεδήποτε», απλά δεν γίνεται αποδεκτή και δεν είναι επιθυμητή. Εξ ου και καταλήγει ότι η επιβολή της διχοτόμησης δεν θα είναι βιώσιμη, ούτε συμφέρουσα, ούτε και θα λύσει το πρόβλημα (σελ. 3). Μια τέτοια «λύση» θα μας στοιχειώνει μέχρι να επιβληθεί με κάποια εσωτερική ρύθμιση.

Υπάρχει ωστόσο, μια αντίφαση σε αυτά που υποστηρίζει ο συγγραφέας, κι αυτό γιατί ουδείς είναι σε θέση να ορίσει μετά βεβαιότητος το μέλλον, αλλά και γιατί ο ίδιος ο συγγραφέας εξακολουθεί να αμφιταλαντεύεται, όπως εξάλλου και η ίδια η κοινωνία μας: από τη μία διαπιστώνει ότι η διχοτόμηση δεν είναι εφικτή και από την άλλη καταγράφει και επιμένει ότι είναι ακάθεκτη η πορεία προς την κοινωνική αποδοχή και την κανονικοποίηση της διχοτόμησης ανάμεσα στους Ελληνοκύπριους, λόγω της μακράς ιδεολογικής διαδικασίας που επιτελούν βασικοί κρατικοί και άλλοι θεσμοί εξουσίας – ας το παραφράσω δανειζόμενος από τον Λουί Αλτουσέρ, οι ιδεολογικοί κρατικοί μηχανισμοί αλλά και οι ιδεολογικοί ταξικοί μηχανισμοί των διχοτομιστών:

ü εκπαίδευση,

ü ΜΜΕ,

ü νομικοί θεσμοί,

ü στρατός κλπ. (που είναι μεν ο κλασικός «κατασταλτικός» θεσμός πλην όμως στην καθημερινή του ύπαρξη λειτουργεί και ως βασικός ιδεολογικός μηχανισμός, τόσο για τα στρατευμένα νιάτα, όσο και για τους γονείς και την ελληνοκυπριακή κοινωνία, την οποία και θεωρείται ότι προστατεύει).

Ας εστιάσουμε όμως στη βασική αντίφαση: Ενώ φαίνεται υπαρκτή η προοπτική της ομοσπονδιακής επανένωσης, παρότι βέβαια φθίνει, αν δεν υπάρξει ανατροπή της σημερινής πορείας,^[35] ο συγγραφέας θεωρεί ότι «κανονικοποιείται» η διχοτόμηση στην ε/κ κοινωνία, μια θέση την οποία δεν τεκμηριώνει επιστημονικά, κατά τη γνώμη μου, εφόσον τα εμπειρικά δεδομένα δείχνουν μια αυξανόμενη πόλωση στην κοινωνία, αλλά και παραδόξως μια αύξηση του ποσοστού εκείνων που αποδέχονται τη διζωνική ομοσπονδία ως λύση του Κυπριακού και απορρίπτουν κατηγορηματικά τη λύση των δύο κρατών.

Ωστόσο, ορθά ο συγγραφέας επισημαίνει τη θεμελιώδη αντίφαση όταν επισημαίνει τον: «κίνδυνο του πολέμου, που όχι μόνο δεν σπρώχνεται μακριά με την κανονικοποίηση και πιθανή μονιμοποίηση της διχοτόμησης, αλλά αντίθετα και σε συνάρτηση με τους ανταγωνισμούς σε σχέση με τα ενεργειακά αποθέματα της Ανατολικής Μεσογείου παραμένει κοντά και καθίσταται ορατό ενδεχόμενο, καθώς καταγράφεται πλέον και αύξηση των εξοπλισμών από όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές» (σελ. 151).

Ο Ιωάννου επικεντρώνεται στα εσωτερικά της ελληνοκυπριακής πλευράς, τα οποία ασφαλώς γνωρίζει καλά, αφού τα μελετά ως κοινωνιολόγος και ως ακτιβιστής. Ωστόσο, κατανοεί τις «εξωτερικές» αντιφάσεις και πιέσεις – εξάλλου αυτές είναι αισθητές και στο εσωτερικό, αλλά και ως αναλυτής γνωρίζει καλά ότι το Κυπριακό είναι απόλυτα συνδεδεμένο τόσο με τα «έξω» όσο και με το τι συμβαίνει στην τουρκοκυπριακή πλευρά. Θα σταθώ λίγο στην εξωτερική αντίφαση και αυτό που καταθέτει ως ορατό κίνδυνο. Κι αυτό γιατί είναι φανερό πλέον, ότι διεξάγεται μια άλλου τύπου διαπραγμάτευση που παίζει την ειρήνη και σταθερότητα στην περιοχή «κορώνα γράμματα»: το παιχνίδι των εξορύξεων και των συμμαχιών στην περιοχή είναι η «διαπραγμάτευση χωρίς διαπραγμάτευση», όπου επιχειρείται από την κυπριακή κυβέρνηση υπό τον Αναστασιάδη από τη μια μεριά και την Άγκυρα από την άλλη, να μεταβάλουν τους όρους της όποιας τελικής διευθέτησης καθορίζοντας το ποιος έχει τον έλεγχο των υποθαλάσσιων κοιτασμάτων (όταν αυτά θα καταστούν κερδοφόρα για εξόρυξη), αλλά και με συμμαχίες με πολυεθνικές και χώρες που έχουν συμφέροντα σε αυτά τα πρότζεκ. Η Άγκυρα επανειλημμένα έχει στείλει σαφέστατο μήνυμα ότι χωρίς λύση δεν αναγνωρίζει την ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας, μέσω διεκδικήσεων σε μη οριοθετημένες περιοχές, τις οποίες η Κυπριακή Δημοκρατία διεκδικεί ως μέρος της δικής της ΑΟΖ, που πρέπει ασφαλώς να οριοθετηθεί με την Τουρκία.

Η Κύπρος βρίσκεται σε ένα εξαιρετικά κρίσιμο σημείο κι απλώς αδυνατεί να προχωρήσει – είναι στο κλασικό μετέωρο βήμα. Οι τελευταίες διαπραγματεύσεις για συνολική διευθέτηση του μακρόχρονου ντε φάκτο διαχωρισμού κατέρρευσαν στο Ελβετικό θέρετρο Γκραν Μοντανά το 2017. Μέχρι την πανδημία βλέπαμε να κλιμακώνεται η ένταση γύρω από την εξόρυξη αερίου. Πρόκειται κατ’ ουσία για ένα ευρύτερο ταξικό και γεωπολιτικό παιγνίδι με κέντρο το ενεργειακό,^[36] καθώς η κρίση εξουσίας στην Τουρκία οδηγείται στα άκρα με περαιτέρω αυταρχισμό και μια πιο επιθετική διάθεση για το διαμοιρασμό των θαλάσσιων ζωνών προς εκμετάλλευση κοιτασμάτων αερίου και πετρελαίων από τον Ερτογάν. Επίσης, η επάνοδος της Δεξιάς στην Ελλάδα και η αντιπαράθεση γύρω από τους θαλάσσιους χάρτες και σχεδιασμούς και τα παιγνίδια με την Κύπρο-Αίγυπτο-Ισραήλ, από τη μια, και από την άλλη ο αντιπερισπασμός με τη συμφωνία Τουρκίας-Λιβύης οξύνουν ακόμα περισσότερο τα πράγματα. Εξάλλου, από την οπτική των μεγάλων συμφερόντων τόσο της Άγκυρας, όσο της Αθήνας μια «εξωτερίκευση» των ελληνοτουρκικών διαφορών με μια κρίση, μέχρι και θερμό επεισόδιο στην Κύπρο είναι «βολικότερη» από μια κρίση στο Αιγαίο.^[37] Ωστόσο, δεν υπάρχουν «ελεγχόμενες» κρίσεις, όσα προληπτικά μέτρα κι αν ληφθούν – πάντα θα υπάρχουν αστάθμητοι και μη ελεγχόμενοι παράγοντες. Το παιγνίδι αλλάζει συνεχώς: οι τιμές του πετρελαίου και του αερίου δεν επιτρέπουν εξόρυξη τώρα, η κρίση ηγεμονίας και η οικονομική κρίση αλλάζουν τα πάντα γύρω μας, ενώ οι αναλογίες από πλευράς κοινωνικοοικονομικής καταστροφής, συγκρίνονται μόνο με καταστροφικούς πολέμους, ή την κρίση της δεκαετίας 1930. Σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο η κρίση τούτη υπολογίζεται ότι θα είναι η χειρότερη οικονομική κρίση μετά τη Μεγάλη Ύφεση.^[38]

Στην ίδια την Κύπρο εξακολουθεί να υπάρχει αναβρασμός, παρά την πρόσκαιρη «επιτυχία» του Αναστασιάδη να περιορίσει τους θανάτους στο πρώτο κύμα της πανδημίας, αλλά και τη νίκη της Δεξιάς στο βόρειο (κατεχόμενο) τμήμα της χώρας, που ανέλαβε την κοινοβουλευτική και προεδρική εξουσία.

Μετά τις Ευρωεκλογές υπήρξε καρατόμηση της ηγεμονίας του κυβερνώντος κόμματος ΔΗΣΥ, καθώς το κόμμα από 39% έπεσε στο 29%: παρά το ότι δεν επηρεάζεται ούτε η Βουλή, ούτε η κυβέρνηση από το αποτέλεσμα των Ευρωεκλογών, τα αποτελέσματα έφεραν τις εσωτερικές αντιφάσεις και τη φθορά της εξουσίας του κόμματος στο προσκήνιο.

Καίτοι οι όποιες εξελίξεις μπήκαν στον γύψο λόγω πανδημίας, ωστόσο η οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες από την πανδημία θα αποτελέσουν ακόμα μια δοκιμασία για τη Δεξιά στην εξουσία. Προς το παρόν παίζει το παιγνίδι της μετατόπισης της προσοχής αλλού – στο «μεταναστευτικό» ή στον εθνικισμό. Αυτό όμως έχει τα όρια του.

Η αδιέξοδη και αντιφατική πολιτική του Αναστασιάδη στο Κυπριακό είναι ολοφάνερο ότι οδηγείται προς τα άκρα: σε δύο χωριστές συναντήσεις του με τον υπουργό εξωτερικών της Τουρκίας, μια το 2017 και μια στο 2018, του ανέφερε ότι συζητά και τα δύο χωριστά κράτη αντί για επανένωση στη βάση ομοσπονδίας, ενώ έχει επανειλημμένα μιλήσει δημόσια για ένα πιο «χαλαρό» κι ύστερα «αποκεντρωμένο» σύστημα ομοσπονδίας, ή ακόμα για χωριστή τ/κ ΑΟΖ, προκαλώντας τεράστιες αντιδράσεις. Επίσης, ανάμεσα σε ε/κ μεγαλοαστικούς κύκλους κυκλοφορεί έντονα η άποψη ότι ο Αναστασιάδης επιχειρεί να μοιράσει την Κύπρο για να κρατήσει την ΑΟΖ στο νότιο μέρος της χώρας όπου υπάρχει φυσικό αέριο. Σε αυτό το πλαίσιο, ο «διχοτομισμός» ως ιδεολογία σε κύκλους της αστικής δεξιάς φαίνεται να εμπεδώνεται, ο Αναστασιάδης εκφράζει μια βαθύτερη ιδεολογική και ταξική αναδόμηση των αστικών συμφερόντων ως «ο Ντενκτάς στο Νότο». Ωστόσο, παρά την πύρρειο και οριακή «πρωτιά» στις Ευρωεκλογές (μια μονάδα πάνω από το ΑΚΕΛ), ένα χρόνο μόλις μετά τη νίκη του στις προεδρικές εκλογές του 2018, το γεγονός ότι ο Αναστασιάδης αδυνατεί να προτείνει κάτι συγκεκριμένο για λύση, και απλώς κωλυσιεργεί, ενώ παράλληλα προχωρά με το ενεργειακό πρόγραμμα εξόρυξης αερίου της Κυπριακής Δημοκρατίας, εξωθεί τα πράγματα στα άκρα. Αυτό γιατί είναι ξεκάθαρες οι προθέσεις της Άγκυρας να προχωρήσει σε γεωτρήσεις τόσο στην μη οριοθετημένη θαλάσσια ζώνη στα ανατολικά ανοικτά της Πάφου – όπου η Κυπριακή Δημοκρατία, αλλά και η Τουρκία αξιώνουν ως μέρος της ΑΟΖ τους – όσο και στη νότια πλευρά που οριοθετείται με τον Λίβανο, το Ισραήλ και την Αίγυπτο. Η λογική των εντάσεων στην Ανατολική Μεσόγειο αποτελούν τον μεγάλο επικείμενο κίνδυνο για τη χώρα.

Υπάρχει όμως διέξοδος: Αν προχωρήσουν οι ηγέτες άμεσα στη λύση του Κυπριακού στη βάση του συμφωνημένου πλαισίου και των αξόνων που προτείνει ο Γ.Γ. του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουντέρες. Τα περισσότερα από τα τεχνικά θέματα που σχετίζονται με την επίλυση του προβλήματος έχουν συζητηθεί λεπτομερώς. Κι όμως, στην τελευταία συνάντηση στο Βερολίνο, ενώ επαναβεβαίωσαν την προσήλωσή τους στη Διζωνική, Δικοινοτική Ομοσπονδία και τις βασικές παραμέτρους των προηγούμενων συγκλήσεων και όσα συμφωνήθηκαν στο Γκραν Μοντανά, απέτυχαν να συμφωνήσουν στους όρους αναφοράς για να αναλάβει νέα πρωτοβουλία ο Γ.Γ. του ΟΗΕ και να πάμε κατευθείαν για τελική διαπραγμάτευση για λύση. Αναλυτικότερα αξίζει να δούμε πού βρισκόμαστε στην παρούσα φάση. Στο Βερολίνο ξεκαθαρίστηκε και ενώπιον του Γ.Γ. του ΟΗΕ η βάση διαπραγμάτευσης και λύσης του Κυπριακού, δηλαδή η Διζωνική, Δικοινοτική Ομοσπονδία (ΔΔΟ) με πολιτική ισότητα, όπως προνοείται από τα σχετικά ψηφίσματα του ΟΗΕ. Αν μετά από αυτή την εξέλιξη θα τερματιστεί οριστικά η οποιαδήποτε σκέψη, το οποιοδήποτε φλερτάρισμα από τους εμπλεκομένους, και κυρίως από τον Αναστασιάδη, για μια διαφορετική βάση λύσης του Κυπριακού, αυτό θα φανεί στην πορεία: είναι δηλαδή ανοικτό το ζήτημα αν θα τερματιστεί η συζήτηση για λύση δύο κρατών ή λύση συνομοσπονδίας.[39]

Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι στην παρούσα φάση οι κοινωνικές και οικονομικές πτυχές της λύσης συχνά παρακάμπτονται ή υποβαθμίζονται. Ζωτικά ζητήματα σχετικά με τον ρόλο της κοινωνικής πολιτικής, την αντιμετώπιση της φτώχειας και της ανισότητας, την κατάλληλη στήριξη των κοινωνικών ομάδων υπό πίεση, τον χαρακτήρα του κράτους πρόνοιας γενικότερα, καθώς και μεταβατικά ζητήματα κοινωνικών θεμάτων στο πλαίσιο μιας πιθανής λύσης δεν συζητούνται σχεδόν καθόλου στην Κύπρο και από τις δύο πλευρές.

3. Η έννοια της «κανονικοποίησης»

Πρόκειται για μια σημαντική πλευρά της ιδεολογικής, πολιτικής, κοινωνικής και νομικής διάστασης του Κυπριακού. Μάλιστα ο συγγραφέας επεκτείνει γόνιμα έννοιες όπως το βαθύ κράτος του καθεστώτος έκτακτης ανάγκης, ή το καθεστώς εξαίρεσης,[40] και εύστοχα προσεγγίζει τον ρόλο της παιδείας και των ΜΜΕ στην κατασκευής της «κοινής γνώμης». Ωστόσο, η προσέγγισή του έχει προβλήματα: πρώτον, ως προς τον ορισμό της έννοιας. Φαίνεται να την ορίζει με διάφορους τρόπους αναφορικά με τα εξής: (α) μια διαδικασία ιδεολογικής επιβολής μέσα από τους μηχανισμούς κράτους-και-κεφαλαίου – αυτό που ο Αλτουσέρ ονόμασε Ιδεολογικούς Κρατικούς Μηχανισμούς, αλλά και μέσα από τη ιδεολογική λειτουργία κατασταλτικών θεσμών όπως ο στρατός ή η αστυνομία. (β) Ως μια διαδικασία σταδιακής και διαβρωτικής αποδοχής και υποκειμενοκοποίησης του διχοτομισμού: Εδώ είναι ιδιαίτερα γόνιμη η γκραμσιανή ανάλυση περί «ηγεμονίας», ως συναίνεση, που σε τελική ανάλυση μόνο, ως ύστατο μέτρο, επιβάλλεται δια του εξαναγκασμού.

Υπάρχει όμως ο κίνδυνος η κριτική που ασκεί ο συγγραφέας να μετατραπεί σε «αυτοεκληρούμενη προφητεία»: άθελα μας, να συμμετάσχουμε στην εκπλήρωση αυτού που μισούμε και πολεμούμε περισσότερο με το να αποδεχόμαστε τους όρους που οι αντίπαλοι μας θέτουν. Το καθεστώς εξαίρεσης ή εκτάκτου ανάγκης δεν νομιμοποιείται! Ο συγγραφέας ορθά επιχειρεί μια αναλυτική προσέγγιση και προτείνει «ένα πιο συγκεκριμένο και ταυτόχρονα πιο ολικό ορισμό για το βαθύ κράτος της Κυπριακής Δημοκρατίας της έκτακτης ανάγκης. Όχι μόνο ως ένα δίκτυο παρα-θεσμικής εξουσίας που ελέγχει πρόσωπα και επηρεάζει την άσκηση πολιτικής, αλλά ως μια δομή που θέτει τα όρια στο τι συνιστά ανεκτή πολιτική τοποθέτηση εντός του πολιτικού συστήματος και που ορίζει τις ιδεολογικές παραμέτρους μέσα στις οποίες μπορεί να κινείται ο “έγκυρος” δημόσιος λόγος. Το Κυπριακό είναι το βασικό αν όχι το αποκλειστικό αντικείμενο ενεργοποίησής του και η παιδεία, ο κρατικός μηχανισμός και τα ΜΜΕ είναι τα βασικά πεδία όπου ασκεί τη μεγάλη του επιρροή» (σελ. 177-178). Θεωρώ γόνιμη την προσέγγισή του, αλλά αυτό πρέπει να τεθεί στο πλαίσιο της ανάλυσης των αντιφάσεων τη συγκυρίας, όπως αναπτύσσω πιο κάτω. Όμως και ο συγγραφέας δεν αγνοεί τις αντιφάσεις, όταν τονίζει: «Σε επίπεδο γενίκευσης, το χαρακτηριστικό στοιχείο που δομεί όλη αυτή τη διαδικασία και τις στάσεις των διαφόρων πολιτικών δυνάμεων, όσο και άλλων οικονομικών, θεσμικών και κοινωνικών παραγόντων, ήταν μια ψυχρή, υπολογιστική μηχανική, που χρησιμοποίησε και εργαλειοποίησε συναισθήματα και ιδεολογίες αλλά που στην ουσία δεν δομήθηκε στον πυρήνα της από αυτά. Η εκκλησία, οι διάφοροι επιχειρηματικοί παράγοντες, ανώτατοι κρατικοί αξιωματούχοι και άνθρωποι με επιρροή από τον χώρο των ΜΜΕ και του θεάματος, που παρενέβησαν είτε ανοιχτά είτε έμμεσα στηρίζοντας συντριπτικά το Όχι, όρισαν τη στάση τους στη βάση πραγματικών υλικών επιδιώξεων και πολιτικών στοχεύσεων. Βέβαια η ιδεολογία δομεί τον τρόπο ανάγνωσης και των συμφερόντων και της πολιτικής αλλά αυτό δεν γίνεται πίσω από την πλάτη των ανθρώπων – τα υποκείμενα είναι πάντα παρόντα και συμμετέχοντα την ώρα που φτιάχνεται η ιστορία» (σελ. 123-124).

4. Ρωγμές και εξουσία στον κοινωνικό σχηματισμό

Πώς αναλύουμε την αντίφαση στο σύστημα, τις ρωγμές και αδυναμίες της εξουσίας σε κάθε κοινωνικό σχηματισμό; Πρόκειται μεν για αναλυτικό ζήτημα που έχει προσεγγιστεί από διάφορες θεωρητικές σχολές κι αφετηρίες, το οποίο ωστόσο παραμένει ανοικτό και θεμελιώδες, αν επιδιώκουμε να σκεφτούμε με όρους στρατηγικής αντίστασης, προς την κατεύθυνση της κοινωνικής και πολιτικής ανατροπής. Το βιβλίο περιέχει ιδιαίτερα εύστοχες και σημαντικές παρατηρήσεις, όσο αφορά στα πολιτικά συστήματα, όπως το ότι η συντηρητικοποίηση/ακροδεξιοποίηση πάει χέρι με χέρι με την πρόκληση νέων πολώσεων και ρηγμάτων στο εσωτερικό των συστημάτων και, ως εκ τούτου, δεν συνάδει με την «ηγεμονία» κανενός αλλά είναι μέρος μιας δομικής κοινωνικο-πολιτικής κρίσης του υφιστάμενου συστήματος. ΄Η, όσο αφορά στην «κανονικοποίηση» της διχοτόμησης, ότι η καλύτερη δυνατή απάντηση είναι η ισχυροποίηση της κοινωνικής αντίστασης -πού είναι εμφανής πλέον βορείως και νοτίως του συρματοπλέγματος.

Κι αν το Κυπριακό, όπως ο Γρηγόρης Ιωάννου υποστηρίζει, με τον οποίο ασφαλώς συμφωνώ και υπερθεματίζω, είναι κοινωνικό ζήτημα όσο είναι και πολιτικό, αντιλαμβανόμαστε πόσο σημαντικό είναι το ακόλουθο ερώτημα: Πώς κατανοούμε τον τρόπο με τον οποίο δομείται η εξουσία σε κάθε κοινωνικό σχηματισμό, κι ειδικά στον κυπριακό κοινωνικό σχηματισμό, μιας ντε φάκτο διαιρεμένης χώρας, όπως αυτός αναδομείται τα τελευταία 20 χρόνια; Πόσο σταθερή ή ρευστή είναι η αστική ηγεμονία, ποιες είναι οι εσωτερικές αντιφάσεις στο ηγεμονικό μπλοκ, ή πόσο εύθραυστες κι επίπλαστες είναι αυτές με βάση τους συσχετισμούς στην παρούσα συγκυρία; Έχουμε φτάσει μήπως στο τέλος αυτής της συγκυρίας και μπαίνουμε στον κύκλο μιας άλλης; Διότι γνωρίζουμε ότι ιστορικά υπάρχουν αυτά τα «μακρά κύματα», οι «μακροί κύκλοι» όχι μόνο της οικονομίας αλλά και της πολιτικής, αλλά και οι μικρότεροι, που όμως είναι σίγουρα ευκολότερο να τους διακρίνουμε αν κοιτάξουμε ιστορικά προς τα πίσω, παρά όταν βρισκόμαστε μέσα σε αυτούς και είμαστε ταυτόχρονα δρώντα υποκείμενα. Αυτό τόνιζε ο Χόμπσμπαουμ όταν μιλούσε για τη δυσκολία να είμαστε ιστορικοί της εποχής μας – κι είμαστε οι κοινωνικοί επιστήμονες, σε μεγάλο βαθμό αυτό είμαστε, όταν αναλύουμε το παρόν.

Η κριτική μου στον Γρηγόρη Ιωάννου είναι ότι υπάρχει ένα πνεύμα πεσιμιστικό που διαπνέει το βιβλίο του, που παρά το ότι εξακολουθεί να αφήνει παραθυράκια ελπίδας, καταλήγει στο «μακάρι να ήταν αλλιώς» και «η Κύπρος αξίζει καλύτερα». Κι όμως η ανάλυσή του στο κορυφαίο του κεφάλαιο, το κεφάλαιο 7, το πιο δουλεμένο, το πιο άρτια θεωρητικά επεξεργασμένο μας επιτρέπει να εμβαθύνουμε στις αντιφάσεις της συγκυρίας και τα στοχαστούμε και άλλα ενδεχόμενα. Το ίδιο ισχύει και για άλλα εξαιρετικά κεφάλαια του βιβλίου: το κεφάλαιο 3 για το άνοιγμα των οδοφραγμάτων ως ανολοκλήρωτη προοπτική, το κεφάλαιο 5 για τη δεκαετή μάχη μεταξύ ομοσπονδίας και διχοτόμησης 2007-2017. Ωστόσο, ίσως ο συγγραφέας να βιάζεται, άθελά του βέβαια, να «κλείσει» τον κύκλο της ομοσπονδίας, όχι γιατί θέλει, αλλά γιατί έτσι αισθάνεται. Θα μπορούσα εδώ να επικαλεστώ τον Ζιου Ενλάι, που το 1972 είπε το χιλιο-επαναλαμβανώμενο «είναι νωρίς ακόμα» (υπάρχει μια συζήτηση όπου ρωτήθηκε για το πώς αποτιμά τη Γαλλική Επανάσταση του 1789 ή για τον Μάη του 1968): Το παιγνίδι παίζεται ακόμα…

Σε ορισμένα κεφάλαια του βιβλίου, όταν ο Ιωάννου περιγράφει την εξουσία, φαίνεται να υπερβάλλει σχετικά με τη δύναμη της εξουσίας, π.χ. όταν αναφέρεται σε «απόλυτη κυριαρχία» ή «παντοδυναμία» του Μακαρίου. Ήταν ισχυρός, αλλά συνάμα τόσο ευάλωτος ο Μακάριος – πόσες απόπειρες είχε εναντίον του; Τελικά το 1974 δεν τον ανέτρεψαν με πραξικόπημα; Ή τώρα με την επιβολή της γραμμής Αναστασιάδη: έχοντας κερδίσει δύο συνεχείς προεδρικές εκλογικές μάχες, κι έχοντας αλώσει κυριολεκτικά τους θεσμούς, τυπικά ανεξάρτητους και μη, έχοντας εξαγοράσει τα ΜΜΕ και ελέγχοντας την παιδεία, φαίνεται πανίσχυρος στο λιλιπούτειο βασίλειό του. Κι όμως αυτό είναι εκείνο που επιδιώκει το «πέπλο εξουσίας», που επιχειρεί να καλύψει τις τεράστιες αντιφάσεις του. Τις ρωγμές και τις τρύπες της εξουσίας των κυβερνώντων, τις γελοίες επικαλύψεις της γύμνιας τους με το «απόλυτο» δήθεν της εξουσίας και παντοδυναμίας τους! Κι εδώ είναι που καλούμαστε να μελετήσουμε τη έννοια της αντίφασης μαρξιστικά, όχι μόνο σε επίπεδο θεωρητικό (Μαρξ, Μάο,[41]Αλτουσέρ/Μπαλιμπάρ,[42] Σαρλ Μπετελέμ[43]) αλλά και συγκεκριμένα, στο Κυπριακό και τον κυπριακό κοινωνικό σχηματισμό, που χαρακτηρίζεται ασφαλώς πέραν των εσωτερικών αντιφάσεων και από ισχυρές εξωτερικές και γεωπολιτικές αντιφάσεις που εισέρχονται και συναρθρώνεται στο εσωτερικό του κοινωνικού σχηματισμού. Ο Γρηγόρης Ιωάννου είναι καλός γνώστης της εξωτερικής αντίφασης και αναγνωρίζει μάλιστα άμεσα και τον κίνδυνο όπως έχω αναφέρει. Ωστόσο, αυτά δεν τα ενσωματώνει σε όλο το μήκος, πλάτος και βάθος της ανάλυσης. Στη αγγλική μετάφραση που έχει κυκλοφορήσει, ο συγγραφέας έχει ήδη κάνει σημαντικές προσαρμογές, έχοντας λάβει υπόψη τις πιο πάνω κριτικές.[44]

5. Κριτική στην Αριστερά και νέες πολώσεις

Θεωρώ την κριτική του Ιωάννου στην Αριστερά, ιδίως όταν ήταν στην κυβέρνηση, καλοδεχούμενη και σοβαρή. Είναι ασφαλώς ορθή η εκτίμησή του για την ανάγκη η Αριστερά να είναι πιο τολμηρή, αποφασιστική, μελετημένη και με στρατηγική, για να μπορέσει να έχει πιθανότητα να εφαρμόσει τις ριζοσπαστικές αλλαγές που προτείνει, χωρίς να αναχαιτιστεί ή να ενσωματωθεί στο σύστημα. Υπερβάλλει, ωστόσο, με όλα όσα καταλογίζει στην Αριστερά, καίτοι, για παράδειγμα είναι βάσιμη και σοβαρή η κριτική που ασκεί όταν εξετάζει γιατί η απόπειρα μεταρρύθμισης του εκπαιδευτικού συστήματος την εποχή που ήταν το ΑΚΕΛ στην κυβέρνηση δεν προχώρησε: η απόπειρα έμεινε μετέωρη παρά τη σημαντική δουλειά που ξεκίνησε ακριβώς την εποχή που ο Δημήτρης Χριστόφιας συζητούσε με τον επίσης αριστερό Μεχμέτ Αλί Ταλάτ τις συγκλήσεις που επιτεύχθηκαν ανάμεσα στις δύο κοινότητες (σελ.153-135). Οφείλουμε να μάθουμε από την κριτική στην πρώτη αριστερή Προεδρία, αλλά και πρέπει να δούμε τι άφησε πίσω ως παρακαταθήκη – εδώ είναι που ο συγγραφέας φαίνεται κάπως ισοπεδωτικός, όταν καταλήγει απογοητευμένος στο ότι δεν άφησε τίποτε κι ότι γενικώς απέτυχε. Εδώ είναι που θεωρώ ότι ο Ιωάννου υπερτονίζει την κυριαρχία της εξουσίας, υποτιμά τις αντιφάσεις και έτσι δεν αφήνει επαρκή χώρο για αντίσταση σήμερα! Η εξουσία ασφαλώς επιδιώκει να δώσει αυτή την εικόνα, να σβήσει ότι έκανε η Αριστερά, να μην αφήσει ούτε την ανάμνηση ή μια θετική συνεισφορά σ’ ότι έγινε σε ένα πόλεμο μνήμης και λήθης.

Το κλείσιμο των σημείων ελέγχου των οδοφραγμάτων διέκοψε απότομα μια σημαντική κοινωνικοπολιτική, ψυχολογική και ιδεολογική διαδικασία που έχει μεταμορφώσει τις στάσεις μεταξύ των δύο κοινοτήτων μέσω της επαφής.[45] Η πανδημική κρίση του Covid19 και τα περιοριστικά μέτρα αναδιαμορφώνουν συνεχώς τα όρια των δικαιωμάτων, αναπαράγοντας νέα καθεστώτα εξαίρεσης. Στο Κυπριακό πλαίσιο, ποιος είναι πραγματικά ο κυρίαρχος, παραμένει μια περίεργη απορία. Αυτή η έξωθεν αναστολή της «ομαλότητας» εντείνει, επεκτείνει και τροποποιεί τα Κυπριακά καθεστώτα εξαίρεσης που εγγράφονται και αποτυπώνονται όχι μόνο άτυπα, αλλά μέσα από δεκάδες νομοθετικές αναφορές περί «έκρυθμης καταστάσεως». Η πανδημία χρησίμευσε ως η τέλεια δικαιολογία για αναστολή των δικαιωμάτων, υποκινώντας ένα κλίμα κοινωνικοπολιτικής δυσπιστίας προς τις αρχές, και διευρύνοντας το χώρο για πολλαπλές θεωρίες συνωμοσίας που απειλούν τη δημόσια υγεία. Η πανδημία Covid-19 θέτει εκ νέου μια σοβαρή ένταση μεταξύ των δικαιωμάτων διαβίωσης (living rights) και τις πολλαπλές μορφές βιοπορισμού (livelihoods): Από την οπτική της Αριστεράς, αυτό απαιτεί επειγόντως μια «νέα ισορροπία της έντασης μεταξύ αφενός των «ζωντανών δικαιωμάτων» δηλαδή του δικαιώματος «να παραμείνουμε ασφαλείς», και αφετέρου  «βιοπορισμών», δηλαδή του δικαιώματος να κερδίζεις τα προς το ζην, με τρόπο να μας ωθεί προς μια πιο δίκαιη και ισότιμη κοινωνία».[46] Αυτό δημιουργεί νέες πολώσεις, ανανεώνοντας και διευρύνοντας το πρόταγμα της Αριστεράς διεθνώς, καθώς τα νέα υγειονομικά καθεστώτα εξαίρεσης και τα νέα αυταρχικά και ακροδεξιά μορφώματα υπονομεύουν μια όλο και πιο ασταθή καπιταλιστική δημοκρατία στο κόσμο.

Στα Κυπριακό συγκείμενο, με τη συντηρητική δεξιά στην εξουσία σε κρίση νομιμοποίησής εμφανίζονται ρωγμές από τα δεξιά: Μια εντονότερη παρουσία μιας όλο και πιο έξαλλης ακροδεξιάς που κινείται με ανορθολογικό-συνομωσιολογικό υπόβαθρο ως μέσο κινητοποίησής των μαζών.[47] Παρατηρείται από την άλλη μεριά  ριζοσπαστικοποίηση από τα αριστερά με μαζικές διαδηλώσεις και εκφράσεις αλληλεγγύης προς τους πρόσφυγες: Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, διάφορες ομάδες και κινήματα εμφανίστηκαν σε κινητοποιήσεις κατά του ρατσισμού, πολλές οργανωμένες τοπικά σε περιβαλλοντικά θέματα, τη νεολαία και την αστική ανάπτυξη, συχνά υπερβαίνοντας το συρματόπλεγμα αξιοποιώντας ψηφιακά μέσα επικοινωνίας. Βορείως του συρματοπλέγματος, μετά την εκλογή Τατάρ, με μπροστάρη την Τουρκοκυπριακή Αριστερά οργανώθηκε διαδήλωση χιλιάδων Τουρκοκυπρίων κατά του Ερτογάν με συμμετοχή Ακιντζί.[48] Έρευνα που έγινε τον Αύγουστο του 2020 μετά έξη μήνες αφότου έκλεισαν τα οδοφράγματα καταδεικνύει  ότι  σε κοινωνικοπολιτικό και κινηματικό επίπεδο δε φαίνεται να έχει αποθαρρυνθεί ή καμφθεί η βούληση των Αριστερών-κινηματικών δυνάμεων της και στις δύο κοινότητες για την επίτευξη μιας ΔΔΟ. Φαίνεται ότι έχει πολωθεί η κατάσταση ακόμα περισσότερο ανάμεσα στους υποστηριχτές ΔΔΟ και τους διχοτομιστές. Οι σχέσεις ανάμεσα στα κινήματα υπέρ της επανένωσης δε διακόπηκαν αλλά προσαρμόζονται σε νέους τρόπους οργάνωσης: αξιοποιούν με αξιοθαύμαστο τρόπο τις ψηφιακές μεθόδους συνάντησης για να ξεπεράσουν τα φυσικά εμπόδια για τη διατήρηση των κοινωνικών και πολιτικών τους σχέσεων με σχεδιασμό δράσεων στις νέες συνθήκες.[49] Υπό αυτήν έννοια, μπορεί κάλλιστα να βρισκόμαστε μπροστά σε νέο πάλης ξεκίνημα.

Ο Γρηγόρης Ιωάννου, μαθητής του Κωστή Αχνιώτη, στο κίνημα και στην δικοινοτική πολιτική πλατφόρμα, δεν νομίζω να θέλει να υποτιμήσει τι έχει αφήσει το κίνημα, τα εφόδια, τα εργαλεία, την πείρα και τα σημάδια μιας μάχης που καθόλου δεν τέλειωσε, όπως λέει και το κλασικό κυπριακό τραγούδι που έγινε ξανά της μόδας με τους Monsieur Doumani, «Το σύστημαν»:

Έννα γυρίσουν οι τροσιοί τζι’ έννα γελάσουν τζι’ οι φτωσιοί

εφτάσαμεν εις το αμήν, εν σας ακούμε πιόν κανεί

Αμάν κάτω τούντο σύστημα, του πασσιά το σύστημα

κλέφκει ούλλον το ψουμίν, το σιτάριν, το μαντρίν

Έππεσεν ξηρασιά φέτι εν έβρεξεν πιον τίποτις

ο σπόρος εν έπιασεν, ο σπόρος εν εβλάστησεν

Μα ο πασσιάς θέλει ππαράν, εν βλέπει το χωρκόν πεινά

Τζι’ οι χωρκανοί πιάνουν κουσπίν, φκιάρκα, σωλήνες τζιαι σφυρίν

Τζιαι στου πασσιά παν την αυλή τζιαι κόφκουν του την τζιεφαλήν![50]

Ο προεκλογικός πανικός των απολογητών του διχοτομισμού

Μια περίεργη υστερική συζήτηση άρχισε και συνεχίζει για μέρες. Πρόκειται για μια αναμενόμενη απόπειρα με στόχο να βγάλει από τον βούρκο τη δεξιά κυβέρνηση των σκανδάλων και της διαφθοράς και να την παρουσιάσει ψευδώς ως υπερασπιστή της λύσης του κυπριακού.

Αυτό ξεκίνησε από μια  ανακοίνωση των «Ως Δαμέ» που έλεγε: «Η κυβέρνηση στον νότο εργαλειοποίησε άμεσα την πανδημία για να βάλει την Κύπρο σε πορεία οριστικής διχοτόμησης». Σε τόση απόγνωση βρίσκεται προφανώς το κυβερνών κόμμα που ψάχνει σωσίβιο σωτηρίας με μια Γκεμπελικού τύπου διαστρέβλωση και σημειολογικό πόλεμο. Ο Αναστασιάδης είναι ο μοναδικός πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας που κυνικά πρότεινε διχοτόμηση της χώρας στην Τουρκική πλευρά, στην Ελληνική πλευρά και στους συνεργάτες του, όπως τον αρχιεπίσκοπο Χρυσόστομο κ.ά. Ο δε υπαρκτός διχοτομισμός δεν είναι μόνο ιδεολογία, αλλά συνειδητή κυβερνητική πολιτική που τίθεται σε εφαρμογή.

Μια τοποθέτηση μου για το ζήτημα μετατράπηκε σε αντικείμενο λυσσαλέας επίθεσης από τους κυβερνώντες με πρωτεργάτες δήθεν «επαναπροσεγγιστές» του αστικού πρωτευουσιάνικου ΔΗΣΥ (Ν. Τορναρίτης, Ξένια Κωνσταντίνου, Μιχάλης Σοφοκλέους). Οι όροι της συζήτησης είναι υστερικοί και άκρως προβληματικοί με τα στελέχη όλων αποχρώσεων του κυβερνώντος κόμματος να παρελαύνουν από κανάλια, τον κυβερνητικό εκπρόσωπο και το κόμμα να διαστρεβλώνουν και να παραπλανούν. Μέχρι και το ΡΙΚ, ως γνήσιο κυβερνητικό φερέφωνο το μετέδωσε με στρεβλό τρόπο στο κεντρικό δελτίο ειδήσεων. Ούτε δικαίωμα απάντησης υπάρχει, ούτε δεοντολογία.

Κράτος, έθνος, εθνικισμός, κυβέρνηση, καθεστώς, διχοτόμηση – όλα αυτά τα ζητήματα αυτά αποτελούν αντικείμενο επιστημονικής μου έρευνας που πάει στη δεκαετία του 1990. Ασχολούμαι με αυτά από τη διδακτορική μου διατριβή μέχρι διάφορα κείμενα μου, όπως το βιβλίο Η διαλεκτική του έθνους-κράτους και το καθεστώς εξαίρεσης – συνταγματικές και κοινωνιολογικές μελέτες για την ευρωκυπριακή συγκυρία και το εθνικό ζήτημα (εκδ. Σαββάλα, 2010).

Τί υποστήριξα;

Πρώτο, δεν υπάρχει τίποτε το μεμπτό στις αναφορές για «καθεστώς στο νότο», ούτε και παράγει οποιαδήποτε νομικά ή πολιτικά αποτελέσματα. Έχω θέσει ζήτημα υφαρπαγής του κράτους (state capture) από μια παρασιτική κάστα υπό τον Νίκο Αναστασιάδη, όπως αποδεικνύεται από την μικρή ομάδα που κερδοσκοπεί από την πώληση χρυσών διαβατηρίων^[1].  Ο δε Μακάριος Δρουσιώτης στο ομώνυμο μπεστ-σελλερ του αναφέρεται σε «συμμορία» δηλαδή εγκληματική ομάδα που διαχειρίζεται το κράτος («Η Συμμορία»,  εκδ. Αλφαδι. 2020)

Δεύτερο, ο όρος «καθεστώς» αναφέρεται σε μόρφωμα εξουσίας ενός κράτους, το οποίο μπορεί να είναι είτε δημοκρατικό, είτε μη δημοκρατικό. Σαφέστατα, υπάρχουν ολοκληρωτικές τάσεις σε «καθεστώτα εξαίρεσης» όπου αναστέλλονται οι δημοκρατικές ελευθερίες και συνταγματικές πρόνοιες στο όνομα καταστάσεων έκτακτης ανάγκης. Η τάση για επέκταση και πολλαπλασιασμό των καθεστώτων αυτών έχει φτάσει στη χώρα μας σε επικίνδυνα επίπεδα σήμερα όπου απειλείται ο δημοκρατικός χαρακτήρας και μορφή του κράτους. Εξάλλου, ιστορικά καταδεικνύεται ότι η σχέση μεταξύ της δημοκρατικής παράλυσης/κατάργησης της δημοκρατίας και του εθνικιστικού ολοκληρωτισμού είναι ανάλογη. Αυτό έγινε το 1974 με το πραξικόπημα της Ελληνικής χούντας/ΕΟΚΑ Β που ήταν το πρόσχημα για την στρατιωτική εισβολή του Τουρκικού στρατού που διαμέλισε τη χώρα.

Αυτό γίνεται και σήμερα με τη διχοτομική πολιτική που ντύνεται εθνικιστικά-πατριωτικά χρώματα. Επομένως, ο όρος «καθεστώς» αναφέρεται στις απαράδεκτες διαδικασίες αποδημοκρατικοποίησης. Παρά το γεγονός ότι είχε εκλεγεί ο Αναστασιάδης, η υφαρπαγή του κράτους αποτελεί συντελεσμένο γεγονός.  Η βαθιά διαφθορά, η διαπλοκή (με πιο σκανδαλώδεις τις πωλήσεις διαβατηρίων και το ξεπούλημα-έγκλημα του συνεργατισμού και η μαζική μεταφορά εισοδήματος και πλούτου από τους εργαζόμενους στο κεφάλαιο) δεν είναι παρά η κορυφή του παγόβουνου. Η κυβέρνηση  έχει αλώσει τους δημοκρατικούς θεσμούς και το κράτος δικαίου (πχ ανεξάρτητες αρχές έχουν υποταχθεί στη εκτελεστική εξουσία, όπως η Γενική Εισαγγελία, οι αρχές κατά των διακρίσεων με διορισμούς ημετέρων). Επίσης, ελέω πανδημίας καθημερινά παραβιάζονται θεμελιώδη δικαιώματα και κυβερνά με διατάγματα χωρίς νομιμοποίηση, σε βαθμό που μπορούμε να μιλούμε για καθεστώς που όλο και προσομοιάζει με αυτό του Όρμπαν.

Τρίτο, η λέξη «νότος» αποτελεί γεωγραφικό προσδιορισμό, αλλά δυστυχώς γεγονός που παγίωσε την απαράδεκτη ντε φάκτο διαίρεση της χώρας από τις πολιτικές Αναστασιάδης-Τατάρ/Ερτογάν. Είναι αυτά που ο Χάρης Γεωργιάδης, αντιπρόεδρος του ΔΗΣΥ και υποψήφιος βουλευτής απαιτεί να αποδεχτούμε ως «διχοτόμηση εκ των πραγμάτων» (Καθημερινή, 10/1/2021). Στη απέναντι βόρεια πλευρά του συρματοπλέγματος, δυστυχώς ο Τατάρ ανοικτά εφαρμόζει αυτά που διατείνεται, όπως προφανώς έλπιζε ο Αναστασιάδης, αρνούμενος να συμφωνήσει  με τον Μουσταφά Ακκινσί στον Γκραντ Μοντανά. Στη από δω πλευρά, τη νότια δηλαδή, η συγκυβερνώσα κλίκα/συμμορία/κάστα ελέγχει την πολιτική εξουσία στο όνομα της κοινωνικής τάξης που έχει τον οικονομικό και πολιτικό έλεγχο της χώρας και εφαρμόζει την ιδεολογία του διχοτομισμού που εύστοχα περιγράφει ο κοινωνιολόγος Γρηγόρης Ιωάννου στο βιβλίο του «Ο Ντενκτάς στο Νότο» (εκδ. Ψηφίδες).

Τέταρτο, το ζήτημα της «αναγνώρισης» έχει γίνει ταμπού στο δημόσιο λόγο. Ο ίδιος ο πρόεδρος εφαρμόζει στην πράξη διχοτομική πολιτική π.χ. αρνείται την πολιτική ισότητα που είναι προϋπόθεση για τη ΔΔΟ, έκλεισε τα οδοφράγματα, βάζει συρματόπλεγμα στη πράσινη γραμμή, έχει συμμαχήσει με το ΕΛΑΜ, αντί να προωθεί τη συμφιλίωση, προωθεί τον εθνικισμό και σοβινισμό στα σχολεία. Είναι ή δεν είναι η κυπριακή κυβέρνηση που ελέγχει τον νότιο μέρος της χώρας, ενώ το βόρειο το ελέγχει ήδη ντε φάκτο η μη αναγνωρισμένη «ΤΔΒΚ» που ασκεί εξουσία ανεξαρτήτως αν την αναγνωρίζει ο οποιοσδήποτέ; Δεν υπάρχει θέμα αναγνώρισης από εμάς διότι αυτό εναπόκειται στα άλλα κράτη που επικαλούνται διεθνείς κανόνες.

Τα περί «κυβέρνηση του νότου/Νότου» ή «κυβέρνηση στον νότο/Νότο» είναι ανούσιοι φορμαλισμοί. Όταν μας ευχήθηκε «καλή τύχη» ο ΓΓ του ΟΗΕ στους Κύπριους του βορρά και του νότου (με ή χωρίς κεφαλαία αρχικά) περιέγραφε επώδυνα εμάς που αγωνιζόμαστε για την επανένωση της χώρας μέχρι τελικής πτώσεως, αλλά παραστατικά και εύστοχα την πραγματικότητα όπως η συμμορία/κάστα Αναστασιάδη και το παρασιτικό και διεφθαρμένο καθεστώς που επέβαλε στης κοινωνία.

Ο προεκλογικός πανικός τους ωθεί σε απεγνωσμένη απόπειρα να  αποπροσανατολίσουν την κοινωνία από τα μείζονα προβλήματα που μαστίζεται.  Δε θα τους βγει το παραμύθι.

31 Μαρτίου 2021

Χαραυγή

Πολίτης

___________________________________________________________

[1] βλ «Η ιθαγένεια στο σφυρί: μια αδιανόητη απειλή για το κράτος δικαίου, τη δημοκρατία και την ευρωπαϊκή πολιτότητα», Θέσεις, τ. 153, Οκτ. -Δεκ. 2020.

Η Αυταρχική εξουσία, Καρναβάλι και η Κορωνοκόπωση: Συνάντηση της κακοδιαχείρησης με τη κοινωνική κατάπτωση, ατομικοποίηση και κερδοσκοπία

1. Αφορμή για το κείμενο είναι συζήτηση μετα το ποστ της

Corina Demetriou

που σχολίασαν οι

Christodoulos Panayiotou

και

Δέσποινα Μιχαηλίδου

κι άλλοι. Νομίζω ότι συμφωνούμε σε πολλά, αλλά και διαφωνούμε στον επιμερισμό της ευθύνης.Υπάρχει μια τάση απλώς ιδιωτικοποείται και εξατομικεύεται η ευθύνη που θέλει ο καθένας είναι "ατομικά ανεύθυνος" ή “αππωμένος" (χαϊδεμένος) . Η άλλη προβληματική τάση, είναι πολλές φορές άκριτα και ασυνείδητα, να τα ρίχνουν όλα στον "όχλο", δηλαδή να αποδέχονται τις άκρως αντιδραστικές θεωρίες περί "ψυχολογίας των μαζών" που δεν είναι στην παραγματικότηα παρά ελιτιστικές θεωρίες μισους για τις μάζες και το λαό. Κι αυτό καλλιεργείται από κάθε αυταρχικό που βρίσκεται στην εξουσία για δικλαιολόγήσει τον αυταρχισμό του. Ξεκαθαρίζω ότι αυτά δε τα λένε οι οι Χριστόδουλος και η Δεσποινα, αλλά υπαρχουν σε πολλές αντιδράσεις.

2. Επί της ουσίας ας δούμε τη πανδημική κατάσταση στη Λεμεσό. Η πανδημική κατάσταση στη Λεμεσό είναι σοβαρή που πρέπει να έχουμε τα επιστημονικά δεδομένα μπροστά μας για να καταλάβουμε πχ ο Κωστρίκκης δεν απέκλεισε να έχουμε και ένα πιο επιθετικό μεταταγμένο ιό στη Λεμεσό που αν εξηγεί το αυξημένο ιικό στη Λεμεσό. Δεν γνωρίζουμε αρκετά για αυτό μέχρι τώρα, αλλά ο δημόσιος διάλογος είναι τόσο στρεβλός, και τα συμφέροντα κι οι σκοπιμότητες με τα μέτρα είναι τέτοιας έκτασης που δε βγάζουμε άκρη.

3. Για το καρναβάλι και τη διαχείριση του, αυτό που σίγουρα μπορούμε να πούμε είναι ότι οι αποφάσεις αποδείχθηκαν εντελώς εσφαλμένες: Πέρυσι, πριν ακόμα εμφανιστούν κρούσματα στη Κύπρο, αλλά ήταν ήδη φανερό ότι μια-μια χώρα έκλεινε, κι ενώ στην Ελλάδα εμφανίστηκαν κρούσματα ν έκλεισαν 4 οδοφράγματα, άφησαν το καρναβάλι αν εξελιχθεί κανονικά και χωρίς κανένα μέτρο. Φέτος έκαναν ακριβώς το αντίθετο, κι αυθόρμητα πολλοί, κυρίως νέοι που μπούχτισαν από τους περιορισμούς της «κορωνοκόπωσης» μαζεύτηκαν και γιόρτασαν. Το ίδιο έγινε εξάλλου και σε άλλες πόλεις στην Ελλάδα. Δεν ξέρων αν γινόταν ένας άλλος σχεδιασμός όπως λέει η Κορίνα, αν θα ήταν καλύτερα, ίσως να ήταν, αν δούμε τα αποτελέσματα εκ των υστέρων. Δεν αποκλείω όμως να είχαμε και αυτά που λέει η Δέσποινα λόγω της μη τήρησης των μέτρων. Αυτό είναι ζήτημα οργάνωσης και αυτό-οργάνωσης: Αν οι κρατούντες (ντόπιοι και στην Λευκωσία) οικοδομούσαν μια ορθολογική προσέγγιση στη βάση της αλληλεγγύης και της στήριξης με της συμμετοχή και τη συναίνεση, αντί την καταστολή και τη από τα πάνω αυταρχική νουθεσία, τότε θα μπορούσαμε να έχουμε μια διαφορετική κατάσταση στη διαχείριση της πανδημικής κρίσης.

4. Υπάρχει και κάτι πιο μακροπρόθεσμο εδώ που έχει να κάνει με την κουλτούρα στη Λεμεσό που μπορεί να θεωρηθεί ως αρχέτυπο μιας ακραίας καπιταλιστικής ανάπτυξης τύπου καζίνο. Κι αυτό τώρα καταρρέει μέσα από τις γενεές του πρεκατιάτου των νέων μεγάλωσαν κι ανατράφηκαν Θατσεσικά ως γιάπηδες (στην Βρετανία αυτό το εξέφραζε ο κωμικός Harry Enfield “loads of money”). Αυτό με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης γιγαντώθηκε, ενώ στην εργασία, ο ατομικισμός και η απουσία στοιχειώδους συνδικαλιστικής παρουσίας σύντεινε στη σημερινή απόγνωση και την κορωνοκόπωση.

5. Έχω την εντύπωση ότι, πέραν από την φανατική θρησκευτική και ακροδεξιά άρνηση του ιού και της πανδημίας, όπου δυστυχώς βλέπουμε να υπάρχει ισχυρή παρουσία στη Λεμεσό (οι νενοναζι του ΕΛΑΜ, οι «White Power», λογής φασίστες, ΕΟΚΑΒήτα στον ΔΗΣΥ Λεμεσού, οι ακροδεξιοί κυνηγοί κτλ.), υπάρχει και μια άλλη μορφή «άρνησης», ιδιαίτερα έντονη στη πόλη: Η σικιμετζίδικη άρνηση ενός αρκετά ισχυρού κυνικού αρνητισμό που είναι διάχυτη στη πόλη. Αυτό πρέπει να μελετηθεί αν προέρχεται από το γεγονός ότι στη πόλη τούτη είναι ο «πειραματικός» χώρος που έχει συντελεστεί η πιο μακρά καπιταλιστική «ανάπτυξη» του λεγόμενου «οικονομικού θαύματος», δηλαδή της πιο ακραίας οικονομικο-κοινωνικής-πολιτιστική και οικολογικής διάβρωσης από το 1974: πρώτα η ραγδαία κι άκριτη τουριστική ανάπτυξη, ύστερα το μεγάλο Bonanza με τις off shore εταιρείες, τις υπηρεσίες και την έκρηξη των ακινήτων πάνω στη παραλία. Ακόμα και μετά την κατάρρευση του 2013, έχουμε τη μαζική πώληση των χρυσών διαβατηρίων που είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ανέγερση των ψηλών κτηρίων-τεράτων στην πόλη: όλα γίνονταν άνομα και χωρίς μέτρο με την «βούλα του νόμου», κι όλοι ξέρουν ότι όλα τούτα στο βωμό της ασύστολης ατομικής κερδοσκοπίας μια κλίκας (που ρίχνει και λίγα κομμάτια στους διάφορους των «κάτω» για να σιωπούν με σκοπό τη συναίνεση). Η αλματώδης ανάπτυξη βιώθηκε ως μια μεγάλη έκρηξη μέσα σε δύο-τρεις γενεές για τους μικροαστούς, αλλά και για πολλούς (πχπ κτίστες που έγιναν ντιβέλοπερς) που έχουν ρίζες, ή και οι ίδιοι ξεκίνησαν από την εργατική τάξη αλλά ανελίχθηκαν κοινωνικά για να αισθάνονται ότι ανήκουν πλέον στην αστική τάξη. Η οικονομική και κοινωνική ανέλιξη τούτη, όπως τη βίωσαν, θεωρήθηκε ότι εύκολα επιτυγχάνεται μέσα από την «ατομικοποίηση» (Ούρλιχ Μπέκ) με τη μεταβαλλόμενη σχέση ατόμου και κοινωνίας που βιώνεται ως «ατομικοποίηση». Τυπικό παράδειγμα είναι η άνοδος της κάστας τύπου Αναστασιάδη και της γενιά των θυγατέρων του (βλέπε Γιολίτη), αλλά του θεάματος με τις life-style ζωές της χλιδής. Όλα αυτά, δημιουργήσαν τα κοινωνικά δεδομένα στην πόλη να αισθάνονται «εξαιρετικοί», αλλά και, σε κάποιο βαθμό δικαίως «αδικημένοι» με τα πανδημικά μέτρα που επιβλήθηκαν μόνο στη Λεμεσό (και Πάφο) για παράδειγμα.

6. Συμπερασματικά, θεωρώ ότι βιώνουμε την «εκδίκηση» τώρα, παίρνουμε ότι σπείραμε, κι αυτό δυστυχώς και τραγικώς για τους ίδιους και όλους μας είναι τούτο που βλέπουμε: Η αυταρχική εξουσία συναντά τη δραματική διάψευση του παραμυθιού της ανέλιξης, η κερδοσκοπία, ο ατομικισμός τις μέρες τη κορωνοκόπωσης.

7. Christodoulos Panayiotou: Τη θεώρηση του Μπαχτίν την βλέπω διαλεκτικά κι όχι μονοδιάστατα: Έτσι υπό ορισμένες, πολλές θα έλεγα, όπως στη Βραζιλία που λες και σε άλλες περιστάσεις, η προσωρινή αποσυμπίεση των συμβάσεων πράγματι λειτουργεί «λειτουργικά» για το σύστημα ( ακόμα και για τους ριζοσπαστικούς δομολειτουργιστές). Ωστόσο, παράλληλα αν διαβάσουμε το είδος του χιούμορ, της υποκριτικής, και τι απεικονίζουν μπορούμε να δούμε τι μορφές της προκατάληψης, διάκρισης, καταπίεσης κτλ., ενώ σε κάποιες περιστάσεις μπορεί να λειτουργήσει το όλο θέαμα ανατρεπτικά.

Καρναβάλι, Πανδημία και το Μίσος για τις Μάζες

Ο ριζοσπαστισμός και τα νέα κοινωνικά κινήματα στη Κύπρο κόντρα στην αστυνομική βία και τον αυταρχικό και ταξικό παροξυσμό στη διαχείριση

Το κείμενου του Βαγγέλη Γέττου  «Ως δαμέ»: H γέννηση ενός ριζοσπαστικού κινήματος στην Κύπρο (tvxs.gr) είναι ενδιαφέρον άρθρο εφόσον διαβάζει ορθά ότι κάτι σοβαρό συντελείται στη Κύπρο όπου κάτι βαθύτερο συντελείται στη κοινωνία που μεταφράζεται πολιτικά και ιδεολογικά η πόλωση φέρνει ριζοσπαστικοποίηση. Επίσης ορθά καταδεικνύει το βάθος και το εύρος της διαφθοράς και της διαπλοκής με πρώτο και χειρότερο τον ίδιο τον πρόεδρος Αναστασιάδη. Ωστόσο, το κείμενο δείχνει άγνοια ή υποτίμηση των κοινωνικών και πολιτικών στη χώρα μέσα από μια  επιδερμική ανασκόπηση των βασικών πολιτικών-κοινωνικών δεδομένων στη χώρα. Υπάρχουν στοιχειώδη λάθη ή παραποιήσεις: τί εννοεί ότι και στις δύο εκλογικές αναμετρήσεις ο Αναστασιάδης κέρδισε χωρίς αντίπαλο; Κέρδισε δύο φορές τον υποψήφιο της Αριστεράς, Σταύρο Μαλά.  Ας δούμε όμως τα πράγματα πιο αναλυτικά.

1.       Η μακρά ιστορία των κινημάτων: Ο συγγραφέας παραγνωρίζει τη μακρά ιστορία των κινημάτων τη χώρα μας που έχει χρωματιστεί κι εμποτιστεί από τον κυπριακό κομμουνισμό. Με ένα απλό google search θα έβρισκε για παράδειγμα τον κοινωνιολόγο Αντρέα Παναγιώτου με το κείμενο του “«Ο κυπριακός κομμουνισμός»: Κοινωνική ιστορία του κυπριακού κομμουνιστικού κινήματος” ( http://koinonioloyika.blogspot.com/2015/01/blog-post.html). Οι δε αναλύσεις του για την Αριστερά στην εξουσία δείχνουν μια πολύ επιφανειακή και εσφαλμένη εικόνα, λίγο πολύ κάνοντας το σύνηθες λάθος που κάνουν Ελλαδίτες, ακόμα και αριστεροί όταν αναλύουν τα κυπριακά πράγματα: Απλώς προβάλλουν λίγο-πολύ το τί γίνεται στην Ελλάδα, πχ απεικονίζοντας το ΑΚΕΛ είτε ως ΚΚΕ, είτε ως ΣΥΡΙΖΑ ή ΠΑΣΟΚ, ουσιαστικά αρνούνται την αυθυπαρξία και αυτονομία του κυπριακού πολιτικού τοπίου. Ας κοιτάξουν λίγο τα πράγματα κι ας πάρουν λοιπόν στα σοβαρά το τί λένε οι Κύπριοι πολιτικοί και κοινωνικοί επιστήμονες που εξετάζουν σε βάθος την κυπριακή πολιτική και κοινωνική κατάσταση. Πχ ας δει το  Παναγιώτου «Η πρώτη κυπριακή αριστερή προεδρία, 2008 – 2013» στο  http://koinonioloyika.blogspot.com/2014/05/2008-2013.html)

2.       Φαίνεται να μη γνωρίζει ή να υποτιμά κάποια βασικά ιστορικά δεδομένα. Κομβικό σημείο υπήρξε τί προηγήθηκε και τί έγινε το 2004: Είχαμε τα μαζικά τ/κ κινήματα με χιλιάδες κινητοποιήσεις, ενώ τον Απρίλη του  2003 είχαμε τις τεράστιες κινήσεις με το άνοιγμα τω οδοφραγμάτων. Ακόμα και η ιστορική ήττα στην υπόθεση της επανένωσης με το  δημοψήφισμα του 2004, που έφερε μια διαιρεμένη χώρα στην ΕΕ, απλώς ενέτεινε και όξυνε τις αντιθέσεις και αντιφάσεις της κοινωνίας μας. Κινητοποιήσεις και στις δύο πλευρές των οδοφραγμάτων άνοιξαν μεγάλα ρήγματα στον αυταρχικό κρατισμό, τον εθνοσοβινισμό και το ντε φάκτο ιδεολογικό διχοτομισμό της χώρας μας (Ενδεικτικά Τριμικλινιώτης, Ν. «Η εξουσία, το εθνικό και το κοινωνικό ζήτημα: η ώρα της κυπριακής Αριστεράς;» Θέσεις, Τεύχος 101, Οκτ.- Δεκ., 2007 http://www.theseis.com/index.php?option=com_content&task=view&id=995&Itemid=29και το συλλογικό «Το Πορτοκαλί της Κύπρου», Εκδόσεις Νήσος). Σοβαρές κινήσεις και νέα κινήματα εμφανίστηκαν και λειτουργούσαν από τότε που έσπρωξαν στο άνοιγμα νέων οδοφραγμάτων  με μαζικές κινητοποιήσεις, με αποκορύφωμα ρο άνοιγμα της οδού Λήδρας.  Παράλληλα, έχουμε ριζικές κοινωνικές μεταβολές στο κοινωνικό και εργασιακό τομέα στη Κύπρο μετά τη κρίση στη Κύπρο με τη μακρά διαδικασία και όλο και πιο οξυμένα προβλήματα με τη πρεκαριοποίηση και ανεργία των νέων (Ενδεικτικά βλ. ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΙΩΑΝΝΟΥ και SERTAC SONAN “Η Ανεργία των Νέων στην Κύπρο , Μια θεώρηση της «χαμένης γενιάς»”, 2016,  http://library.fes.de/pdf-files/bueros/zypern/13470.pdf και ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΙΩΆΝΝΟΥ ΚΑΙ ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ «Ο κοινωνικός και πολιτικός αντίκτυπος της κυπριακής οικονομικής κρίσης»

(2010–2017) Νοέμβριος 2017 http://library.fes.de/pdf-files/bueros/zypern/14902.pdf). Έχουμε εδώ διεργασίες που οδηγούν και στη πρώτη απεργία που είχαμε ποτέ στη τριτοβάθμια εκπαίδευση που έγινε από τους πρεκάριους ακαδημαϊκούς της ΔΕΔΕ (βλ. «Δελτίο Τύπου – Εξαγγελία Απεργίας» ).

3.      Αυταρχική, ταξική διαχείριση της πανδημίας: Ο συγγραφέας μιλά για «σχετική επιτυχία» στη αντιμετώπισης της 1^ης και 2^ης φάσης της πανδημίας, που προφανώς αποδέχεται το αφήγημα της κυβέρνησης. Δε γνωρίζει ότι η πρώτη κυβερνητική πράξη, τον Φεβρουάριο του 2020, πριν καν εμφανιστούν περιστατικά, κι αφού οι ηγέτες των δύο κοινοτήτων Αναστασιάδης και Ακκινζί είχαν ανακοινώσει ότι θα συνεργαστούν για την από κοινού αντιμετώπιση του COVID-19, ήταν η προσχηματική χρήση της «πολιτικής για περιορισμό της διασποράς του ιού» με κλείσιμο των οδοφραγμάτων. Ο Νίκος Αναστασιάδης, του οποίου οι καταβολές είναι στην ακροδεξιά της χουντικής ΕΟΚΑ Β΄, προφανώς έλκεται από τη σκληρή εθνοσοβινιστική γραμμή του Κυριάκου Μητσοτάκη, ομοϊδεάτη του στην Αθήνα. Τότε, οι Ερτογάν και Μητσοτάκης επιχείρησαν, ο καθένας για δικούς του λόγους, να μετατρέψουν το προσφυγικό σε δήθεν «υβριδικό πόλεμο». Αξιοσημείωτο είναι ότι τόσο τα ακροδεξιά, όσο και τα κεντροδεξιά ΜΜΕ συντάσσονται στην ίδια λογική στο «πλευρό της μητέρας πατρίδας», στην αντι-μεταναστευτική κακοφωνία που έχουν στρατευτεί. Συστηματικά απεικονίζουν τους μετανάστες και τους πρόσφυγες αρνητικά και ξενόφοβα, διαστρεβλώνοντας τα δεδομένα και διογκώνοντας τους αριθμούς των αφίξεων. Έτσι οι μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές στην Κύπρο, όπως και εσχάτως στην Ελλάδα, συχνά απεικονίζονται ως εξωτερική απειλή και μεταδίδονται ως πολεμικό ζήτημα ή ζήτημα εθνικής επιβίωσης.  Οι μετανάστες και οι πρόσφυγες των υποτελών τάξεων είναι αποδέκτες του ίδιου τύπου μακράς βίας, καθώς βιώνουμε παγκοσμίως μια άνευ προηγουμένου κατάσταση που υποθάλπει τον ρατσισμό και τη ξενοφοβία την εποχή της πανδημίας. Ζούμε όμως και πρωτόγνωρες στιγμές παγκόσμιας αντίστασης κατά του ρατσισμού. Στην Κύπρο υπάρχει έντονη διαφωνία στα αριθμητικά παίγνια και τη ρητορική του υπουργού Εσωτερικών· κινήματα και οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων αντιτίθενται έντονα στον υπουργό που θεωρούν ότι προσομοιάζει με τον Ιταλό ακροδεξιό υπουργό εσωτερικών Σαλβίνι και κατηγορείται ότι δημιουργεί κλίμα ξενοφοβίας και υστερίας κατά των μεταναστών.^[1] Κατά την περίοδο μετά την πανδημία, βλέπουμε μεγάλες κινητοποιήσεις αλληλεγγύης υπέρ των προσφύγων, αψηφώντας τα διατάγματα και την αστυνομική καταστολή. Με την πανδημία ακολούθησε ο οχετός των σκληρών αυταρχικών μέτρων: αποκλεισμός στην πρόσβαση από πρόσφυγες στο άσυλο και, όταν αυτό επιβλήθηκε πλέον και από τις δύο πλευρές του συρματοπλέγματος, είμασταν μάρτυρες της πρώτης επαναπροώθησης προσφύγων με δημόσια παραδοχή – μια κατάφορη παραβίαση του διεθνούς δικαίου από την Κύπρο, όπως το έκανε ήδη η Ελλάδα, η Ιταλία και η Μάλτα. Από τότε έχουν γίνει άλλες δέκα τουλάχιστον επαναπροωθήσεις στη θάλασσα και ποιος ξέρει πόσες άλλες στη ξηρά.

4.       Αυτό είναι λοιπόν το συγκείμενο μέσα στο οποίο αποφάσισε η κυπριακή κυβέρνηση του Αναστασιάδη να κλείσει τέσσερα οδοφράγματα τον Φεβρουάριο του 2020. Ανάμεσα στα οδοφράγματα αυτά ήταν και το συμβολικά σπουδαιότερο: το διάνοιγμα στη οδό Λήδρας στο κέντρο της πρωτεύουσας, για το οποίο έγιναν μεγάλες κινητοποιήσουν μέχρι να καταφέρουν να το ανοίξουν οι Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι ακτιβιστές. Το κλείσιμο των οδοφραγμάτων όμως ήταν ακόμα πιο σοβαρή πολιτική πράξη, που καταδεικνύει την πραγματική σκλήρυνση προς το αντιδραστικότερο, προς εθνοσοβινιστική και αυταρχική κατεύθυνση, του κυρίαρχου τμήματος της ελληνοκυπριακής αστικής τάξης. Η στροφή αυτή ήταν ήδη εμφανής προηγουμένως με το προσφυγικό και τη σκληρή γραμμή στα εργασιακά.

6.       Στη χώρα μας βιώνουμε μια πολύμηνη, παρατεταμένη γενική απαγόρευση του δικαιώματος της ελεύθερης συνάθροισης  ελέω πανδημίας.^[7] Tο δικαίωμα αυτό^[8]έχει σημαντικό ρόλο για τα κινήματα και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που σήμερα αντιμετωπίζουν συχνά το φαινόμενο ενός «δημοσίου χώρου υπό συρρίκνωση»^[9] που αποτελεί την δημόσια σφαίρα κοινωνικής δράσης απαραίτητης σε μια δημοκρατική πολιτεία.^[10] Η δε χρήση του περί Λοιμοκαθάρσεων νόμου, ενός αποικιακού νόμου παράγει νέα επικίνδυνα για τη δημοκρατία υγειονομικά καθεστώτα εξαίρεσης. Ενώ όλοι κατανοούμε την ανάγκη λήψης μέτρων πρόληψης και προστασίας για περιορισμό της εξάπλωσης του ιού, εντούτοις το εύρος, ο χαρακτήρας, το αλλοπρόσαλλο και το σκόπιμο των μέτρων που είναι δυσανάλογα και αυταρχικά, καθιστούν την απαγόρευση των ειρηνικών συναθροίσεων παράνομα  και αντισυνταγματικά.  Ευθύς εξ αρχής διαδικτυακές συζητήσεις ανέδειξαν τον αντιδημοκρατικό και αυταρχικό χαρακτήρα και την ουσία των μέτρων, στα κυρίαρχα μέσα επικρατούσε ο πανικός, η απολογητική για ότι έλεγε η κυβέρνηση, ενώ αναπτυσσόταν μια τάση προς τον χαφιεδισμό που θύμιζε χουντικές εποχές. Δεδομένου ότι δεν κηρύχθηκε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, όπως προβλέπεται από το σύνταγμα, η κυβέρνηση βασίζεται στον περί Λοιμοκαθάρσεων νόμο, ο οποίος εξουσιοδοτεί, το Υπουργικό Συμβούλιο, τον Υπουργό Υγείας και άλλους Υπουργούς να εκδίδουν διατάγματα για την αντιμετώπιση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης που προέρχεται από λοιμούς. Πολλοί αναλυτές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ορθά ανησυχούν για την χρήση από την κυβέρνηση και τα δικαστήρια του αποικιακού αυτού νόμου, όπως αυτός έχει χρησιμοποιηθεί, ολοφάνερα πλέον έχει  εκφεύγει προδήλως του πλαισίου των αρμοδιοτήτων και των δημοκρατικών ορίων, του κράτους δικαίου και του συνταγματισμού. Εδώ είναι που υπάρχει και η άλλη θετική, αλλά ατροφική και ελλιπής προσέγγιση της αντιμετώπισης της πανδημίας που έχει ως πυρήνα της την έννοια της αλληλεγγύης.^[11] Επιπλέον, το γεγονός ότι η Κυπριακή Δημοκρατία έχει μια εξαιρετικά προβληματική παράδοση χρήσης και κατάχρησης εξουσίας έκτακτης ανάγκης, που έχει καθιερωθεί και ενσωματωθεί στη «συνταγματική και πολιτική τάξη της με τη μορφή του «δόγματος της ανάγκης». Αυτό καθιστά την εφαρμογή πρόσθετων εκτάκτων εξουσιών, στο πλαίσιο ενός νέου τύπου υγειονομικών καθεστώτων, ένα ακόμη επικίνδυνο τύπο πολλαπλασιασμού και επέκτασης των «κυπριακών καθεστώτων εξαίρεσης».^[12] Η ανεξέλεγκτη και πρωτοφανή αστυνομική βία σε διαδήλωση προφανώς μετά από σαφείς οδηγίες από τους πολιτικούς προϊστάμενους τους είναι ενδεικτικής της νέας αυθαιρεσίας, κρατικής καταστολής και της συρρίκνωσης της δημοκρατίας στη χώρα μας μετά την πανδημία.^[13]  

7.       Μέσα σε αυτές τις συνθήκες έγινε η μεγαλειώδης κινητοποίησης στις 20 Φεβρουαρίου.

Το πολιτικό διακύβευμα μπροστά μας μετά τη μεγαλειώδη διαδήλωση

Δικαίωμα της συνάθροισης: Δημοκρατικό διακύβευμα κόντρα στην αυταρχική διαχείριση της πανδημίας

Η βάναυση αστυνομική επίθεση κατά διαδηλωτών στις 13 Φλεβάρη ήταν η κορύφωση μιας μακράς αυταρχικής διαχείρισης της πανδημίας. Μιας διαχείρισης που δημιουργεί δεδομένα που θα μας μείνουν ακόμα κι όταν, σε κανένα χρόνο, φύγει με το καλό η πανδημία. Η έκβαση της διαμάχης προς υπεράσπιση του δικαιώματος της συνάθροισης έχει μετατραπεί σε κορυφαίο πολιτικό διακύβευμα. Η δε υπεράσπιση του αποτελεί μείζον δημοκρατικό καθήκον διότι το δικαίωμα που συνυφασμένο με το δημοκρατία και την υπεράσπιση όλων των άλλων δικαιωμάτων.

Το γεγονός ότι η διαδήλωση ήταν απολύτως ειρηνική, τηρώντας ευλαβικά τα υγειονομικά μέτρα, όταν η πάνοπλη αστυνομία επιτέθηκε στους διαδηλωτές, αποκάλυψε τις ρητές οδηγίες που είχαν από πολιτικούς τους πατρώνους, αλλά και τον εγγενή αυταρχισμό των μηχανισμών καταστολής. Είναι η εποχή του αυταρχικού κρατισμού, η εποχή των τεράτων που αποκαλύπτει το εύρος, το βάθος και τη στρατηγική της μακράς αυθαιρεσίας.

Ζούμε εφιαλτικές στιγμές, σάμπως και επιστρέψαμε στη Τσαρική Ρωσία ή την εποχή της αποικιοκρατίας όπου τα δικαιώματα μας βρίσκονταν στο έλεος του Τσάρου ή του κυβερνήτη. Τα πολιτικά καθήκοντα πρέπει να κατανοηθούν μέσα στη συγκυρία. Η δεξιά σε βαθιά κρίση, βουτηγμένη σε άνευ προηγουμένου διαφθορά της κυβερνητικής συμμορίας, αρπάζεται τώρα από μια περίεργη τυπολατρία και φορμαλισμό: Τόσο οι ίδιοι, όσοι οι επίγονοι όσων έκαναν το «δόγμα της ανάγκης» λάστιχο και κατέλυσαν την δημοκρατία το 1974, μας λένε ότι «οι διαδηλώσεις παράνομες» κι ότι «η παρακοή συνιστά ποινικό αδίκημα». Ωστόσο, Κορυφαίοι νομικοί εμπειρογνώμονες στη Κύπρο και διεθνών τους διαψεύδουν απολύτως: Ενώ κατανοούμε την ανάγκη λήψης μέτρων πρόληψης και προστασίας, εντούτοις το αλλοπρόσαλλο και το σκόπιμο των μέτρων που είναι δυσανάλογα και αυταρχικά, καθιστούν την απαγόρευση των ειρηνικών συναθροίσεων παράνομα και αντισυνταγματικά. 

Βιώνουμε μια παρατεταμένη, γενική και κατ’ εξακολούθησή απαγόρευση του δικαιώματος της ελεύθερης συνάθροισης ελέω πανδημίας.^[1]Βασική αρχή είναι ότι η όποια περιοριστική ρύθμιση απαιτεί το απόλυτο της αναγκαιότητας των όποιων μέτρων «σε μια δημοκρατική κοινωνία». Tο δικαίωμα αυτό^[2]έχει μείζονα ρόλο για τα κινήματα που σήμερα αντιμετωπίζουν «συρρίκνωση του δημοσίου/δημοκρατικού χώρου»^[3] που αποτελεί την σφαίρα κοινωνικής δράσης απαραίτητης σε μια δημοκρατική πολιτεία.^[4] Η δε χρήση του αποικιακού περί Λοιμοκαθάρσεων νόμου παράγει νέα επικίνδυνα για τη δημοκρατία υγειονομικά καθεστώτα εξαίρεσης.

Δεν τόλμησε κανένας από τους απολογητές να αρθρώσει ένα επιχείρημα που να δικαιολογεί το τί συνέβη. Εγκληματολόγος χαρακτηρίζει τη βίαιη καταστολή «πολύπλοκο επεισόδιο» όπου υπάρχουν «πολλές αλήθειες». Υπό μία άποψη ίσως να έχει δίκιο. Η «αλήθεια» από την απολογητική σκοπιά που βλέπει τον λαό αποτελούμενο από άβουλους, αδαείς μέχρι επικίνδυνους πληθυσμούς που θα ελέγξει, κι αν δε τα καταφέρει ιδεολογικά, θα καθυποτάξει, τα περί δικαιωμάτων των πολιτών είναι εμπόδιο στο «θεάρεστο» έργο τους. Ξέρουμε ότι στο Καραγκιόζη, από το «Σαράι» έτσι ανεστραμμένα βλέπουν τα πράγματα, ακριβώς αντίθετα από την οπτική της δημοκρατικής κοινωνίας.

Είμαστε μάρτυρες πρώτα την κατάχρηση εξουσίας με τον παράνομο του δικαιώματος της συνάθροισης. Τώρα περάσαμε στη δεύτερη φάση της αστυνόμευσης της κρίσης: τη φάση της επιβολής με βία σε βάρος πολιτών

Απαιτείται μαζικό κίνημα αντίστασης για να ξανακερδίσουμε τα αυτονόητα. Αυτό απαιτεί ιδεολογική και πολιτική νίκη στο δρόμο, στα μέσα ενημέρωσης, στο δημόσιο χώρο και στο δικαστήριο. Οι δυνάμεις που υπερασπίζονται τη δημοκρατία οφείλουν βρουν τρόπο να συνεργαστούν και δράσουν συντονισμένα και αποτελεσματικά.

Υπερασπιζόμαστε τα αυτονόητα, την ίδια τη δημοκρατία. 

 Καθηγητής Κοινωνιολογίας, Νομικός, Επικεφαλής του Κέντρου για τα Θεμελιώδη Δικαιώματα, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας

Gerry Stahl Chapter III. A Marxist Critique of Heidegger

Gerry Stahl Interpreting Marx and Heidegger in Our World

Gerry Stah: Heidegger’s Critique of Marx

Ο δημοσιογράφος που αποκαλύπτει τη γύμνια του βασιλιά

Κύμα λογοκρισίας με προεδρικό ιό κατά της ελευθεροτυπίας

Σχόλιο Slavoj Žižek: We Need a Socialist Reset, Not a Corporate “Great Reset”

Slavoj Žižek is the author of over thirty books and has been called the "most dangerous philosopher in the West." (@matthew_tsimitak / Flickr)

Μια εύστοχη ιδέα του Ζίζεκ: «Ο κομμουνισμός για τον οποίο μιλώ είναι ακριβώς μια τέτοια τάση: οι λόγοι είναι προφανείς (χρειαζόμαστε παγκόσμια δράση για την καταπολέμηση των απειλών για την υγεία και το περιβάλλον, η οικονομία θα πρέπει κάπως να κοινωνικοποιηθεί…) και πρέπει να διαβάσουμε τον τρόπο με τον οποίο αντιδρά ο παγκόσμιος καπιταλισμός τη πανδημία ακριβώς ως ένα σύνολο αντιδράσεων στην κομμουνιστική τάση: η ψεύτικη Μεγάλη Επαναφορά (fake Great Reset), ο εθνικιστικός λαϊκισμός, η αλληλεγγύη μειώθηκε σε ενσυναίσθηση».

Δε υπήρξα ποτέ φαν του Ζίζεκ, ως ποπ-φιλοσόφου. Βρίσκω πολλές από της προσεγγίσεις και παρεμβάσεις του ενοχλητικές, πρόχειρες και μη σοβαρές. Η καταστροφολογία και ο υπερφίαλος λόγος του, πολλά από τα αστεία του τα βρίσκω σαχλά και χοντρά, η μεταξύ σοβαρού και αστείου ημι-νοσταλγία του για τον Στάλιν και ο εορτασμός της βίας χωρίς καν τον αναγκαίο αναστοχασμό με απωθούσε. Κάποιες όμως ιδέες του είναι γόνιμες κι εύστοχες.

Είναι εξαρετικά γόνιμη η ιδέα ότι υπάρχει σήμερα η ανάγκη ξαναδούμε τη προοπτική του κομμουνισμού που προκύπτει από τα αδιέξοδα του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος μετά τη πανδημία είναι ορθή. Δεν είναι μόνο αυτή η πανδημία που κατά πάσα πιθανότητα θα παρέλθει μέσα στο 2021. Ο καπιταλισμός αδυνατεί αν δώσει λύσεις στο πολύπλοκο κόσμο του 21ου αιώνα που μαστίζεται από μείζονα προβλήματα: Το πρόβλημα της αυξανόμενης ανισότητας, πρεκαριοποίησης και απαξίωσης της εργασίας, η παρακμή και κρίσεις των φιλελεύθερων δημοκρατιών με την αποδημοκρατικοποίησης των δημοκρατικών θεσμών, η καταστροφή του περιβάλλοντος με την υπερθέρμανση του πλανήτη και η εμφάνιση νέων παθογόνων ιών κι ασθενειών, ο κίνδυνος πυρηνικού ολέθρου, η ιδιωτικοποίηση και παρακολούθηση και ο απαράδεκτος έλεγχος που ασκείται στο δημόσιο χώρο από τους ιδιοκτήτες των μέσω μαζικής κοινωνική δικτύωσης, την google, Amazon κτλ, οι εφαρμογή των αλγοριθμικών profiling που καταστρέφουνε κάθε έννοια δικαίου, προσωπικότητας και κατηγοριοποιούν και εγκαλούν τους ανθρώπους και κάνουν διακρίσεις στη βάση των όλο και πιο σοφιστικέ megadata, οι νέες και παλαιές μορφές αποξένωσης των νέων..

Ο Λένιν στο Μιλλένιουμ

Πριν από 21 χρόνια, λίγες μέρες πριν φύγω από τη Βρετανία για να επιστρέψω για καλά στην Κύπρο μετά τις σπουδές μου, το παράρτημα του ΑΚΕΛ Μεγάλης Βρετανίας μου ανέθεσε να κάνω μια ομιλία για τον Λένιν -130 χρόνια από την γέννηση και 76 από τον θάνατο του, που διοργάνωσε στις 12 του Φλεβάρη 2000. Κι έτσι έγραψα το κείμενο που παραθέτω πιο κάτω "Ο Λένιν στο Μιλλένιουμ". Έχοντας ζήσει 21 συνολικά χρόνια (διακεκομμένα 7 συν 14) θεώρησα σημαντικό αποχαιρετήσω στοχαζόμενος την Βρετανική πραγματικότητα για τους Κύπριους Αριστερούς ξανασκεφτόμενος το μήνυμα του Λένιν το 2000.

Με την επιστροφή μου τη Κύπρο ετοίμασα ένα βιβλίο με τίτλο "Χίλιοι Λένιν στα Μιλλένια" - δεν το εξέδοσα τελικά. Ένα από τα κείμενα σε αυτό το βιβλίο θα ήταν και αυτό αναρτώ τώρα, 21 χρόνια μετά. Ασφαλώς, από τότε η ζωή προχώρησε, ο κόσμος είναι διαφορετικός, κι εγώ έχω μεγαλώσει. Δεν έχω καμία ριζική διαφψνία με αυτά που έγραφα τότε, απλώς θεωρώ πολύ γενικά, θεωρητικά πρωτόλεια και σττρατηγικά μιλώντας υπάρχει μια αφέλεια στο συγκεκριμένες προτάσεις. Αναφέρω εδώ, για λόγους που δεν είναι της ώρας βλέπω πολλά ζητήματα που ήξερα αλλά άφησα να περάσουν χωρίς να τα θέσω. Ας κριθεί σήμερα.

...Ο Λένιν και τώρα

είναι απ’τους ζωντανούς

πιο ζωντανός

ποιός δεν το ξέρει;

Είναι η γνώση

η δύναμη,

και τ’όπλο

το μεγάλο.

(...)

Τις χιλιάδες

των στίχων ετούτων,

με φόβο έχω πάρει

όπως

παιδί

της απάτης φοβάσαι

τη χάρη.

Κάποιους

με φωτοστέφανο

που θέλουν ίσως

το σοφό

το ανθρώπινο

του Λένιν

τεράστιο μέτωπο

να κρύψουνε,

αυτούς,

τρέμω εγώ.

Τις πομπές,

τα μαυσωλεία,

τρέμω εγώ,

Οι λιτανείες

Με επίσημη λαμπρότητα

Μήπως γίνουν τύπος

και περιχύσουνε

με ανούσιο μύρο

του Λένιν

την απλότητα

Σαν τα μάτια τα δυο

τρέμω για κείνον

μήπως δω

να τον λεκιάσουν

ζαχαρένιος

μήπως βγει

και σπουδαιοφανής μαζί...

(Απόσπασμα από το ποίημα του Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκυ «Λένιν» που γράφτηκε το 1924)

Από το 1902 ως το 1903 ο Λένιν έμενε εδώ πιο κάτω, στο Clerkenwell Green, μαζί με την Κρούπσκαγια. Στην τελευταία του επίσκεψη στο Λονδίνο όμως, έμενε μόλις λίγα μέτρα πιο κάτω από το ιστορικό τούτο οίκημα του ΑΚΕΛ ΜΒ, στο 6 Oakley Square, NW., που δεν είναι παρά μια πάροδος του Crowndale Road, κοντά στο Mornington Crescent Station. Να λοιπόν που οι Κύπριοι κομμουνιστές συναντιόνται ξανά μόλις λίγα μέτρα μακριά, στο Camden του 2000, για να τιμήσουν την ζωή και τον θάνατο του μεγάλου επαναστάτη.

Η Βρετανία του 2000 έχει βέβαια γίνει «νέα» χώρα αφού το παρελθόν αποτελεί άλλη «χώρα», πλην όμως η αδικία, η ανισότητα κι η εκμετάλλευση συνεχίζονται κανονικά. Κι η ζωή αδίστακτη, ασταμάτητη συνεχίζεται με όλες τις αντιθέσεις κι αντιφάσεις. Κι οι προκλήσεις στην Βρετανία του Μπλέαρ, την μετα-Θατσιερική Βρετανία δεν είναι λίγες. Σαν Κύπριοι Αριστεροί έχουμε να αντικρίσουμε την δεξιά στροφή του λεγόμενου “New Labour”, τις αδιάκοπες περικοπές στις κοινωνικές παροχές, στα προγράμματα τοπικής αυτοδιοίκησης και στο κράτος προνοίας. Έχουμε να κάνουμε δηλαδή ουσιαστικά με ένα συνεχιστή της Θατσιερικής πορείας προς τον «νεοφιλευθερισμό», του νεοφιλευθερισμού με το γάντι! Πριν μερικές βδομάδες αναγκάστε η παροικία να κινητοποιηθεί για να αποτρέψει την πρόταση για περικοπές ύψους £50,000 από το Κυπριακό Κοινοτικό Κέντρο. Πού πήγαν οι υποσχέσεις των Εργατικών για βοήθεια προς τα στρώματα με ιδιαίτερες ανάγκες, όπως τα άτομα της τρίτης ηλικίας; Το Κυπριακό Κοινοτικό Κέντρο ακριβώς στεγάζει, προσφέρει υπηρεσίες στους ηλικιωμένους μας, με luncheon clubs, wheels on meals κ.α... Προσφέρεται σαν ένας γνήσιος και ζεστός χώρος για συναντήσεις, δραστηριότητες, πολιτιστική δημιουργία, εκμάθηση της γλώσσας, της κουλτούρας και τέχνης! Αλλά ο πολυπολιτισμός δυστυχώς μένει στα λόγια για τους διάφορους ψευδό-εκσυγχρονιστές, που δεν είναι παρά απολογητές της συντήρησης και των περικοπών.

Στην Βρετανία η Κυπριακή Αριστερά έχει ένα σημαντικό ρόλο να επιτελέσει. Κι αυτό πρέπει να ενδιαφέρει και τους Κύπριους που διαμένουν στο νησί μας, όπως αναπτύσσουμε πιο κάτω. Υπάρχει ανάγκη να προχωρήσουμε πέρα από τα συνηθισμένα, την ρουτίνα και την επανάληψη. Μόνο έτσι θα αναχαιτίσουμε την φυσική φθορά, που οφείλουμε να πούμε είναι πλέον χαρακτηριστικό όλων των παραδοσιακών Κυπριακών οργανώσεων της παροικίας, κι αυτά της Δεξιάς. Ο τρόπος οργάνωσης μας και λειτουργίας μας πρέπει είναι τέτοιος που να διατηρεί και αν αναπτύσσει την συνεργασία και ένταξη μας με την «μητέρα Κύπρο» κι όμως ο να αντιλαμβάνεται και να εκφράζει την Κυπριακή παροικία! Σε καμιά περίπτωση δεν μιλώ για διάλυση του Παραρτήματος, αλλά ακριβώς για αναβάθμιση του. Να είναι δηλαδή η συσσωρευμένη γνώση, ο πόλος έλξης και πηγή δύναμης για την Παροικία. Επίσης πρέπει να παίζει τον ρόλο γέφυρας μεταξύ Κυπριακής Αριστεράς και της Βρετανικής Αριστεράς.

1. Χρειάζεται εναλλακτική πρόταση προς τον Μπλεαρισμό, αλλά στενότερες σχέσεις με το εργατικό κίνημα, κι όχι μόνο το Εργατικό Κόμμα που έχει πάρει την Δεξιά στροφή για καλά. Τώρα έχουμε την ευκαιρία να υποστηρίξουμε το Αριστερό Κεν Λίβινγστοουν για Δήμαρχο, αφού έχουμε συνάντηση μαζί του για το Κυπριακό και τους Κύπριους, κι όχι τον εγκάθετο της Δεξιάς ηγεσίας των Εργατικών.

2. Να συνδυαστεί το πιο πάνω με την ανάγκη για εκπροσώπηση Κυπρίων σε εθνικό επίπεδο.

3. Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι: σύσφιξη δεσμών και σε ανώτερο πολιτικό επίπεδο.

4. Νέα πλατφόρμα για Κύπριους της 2ης, 3ης και 4ης γενεάς. Να περάσουν οι οργανώσεις μας στους νέους (αν ενδιαφέρονται) και να μελετηθούν προτάσεις για δημιουργία οργανώσεων με μια νέα μορφή.

5. Να αναπτύξουμε τους δεσμούς μας με άλλες εθνικές μειονότητας στο πολυπολιτισμικό πλαίσιο και επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης. Συμμετοχή μας στους αντιρατσιστικούς και κοινωνικοί αγώνες.

6. Να αντιπροσωπεύσουμε τα πιο ασθενέστερα στρώματα της παροικίας.

7. Η ανάγκη για μελέτη και έρευνα για την παροικία, τις κοινότητες και για ένα πρόγραμμα που να αντλεί από τις μελέτες αυτές. Αρκετά έχουμε κουραστεί από την ημιμάθεια και την προχειρότητα.

8. Να συμβάλουμε με ένα μακροπρόθεσμο πρόγραμμα για πολιτιστική δημιουργία στην παροικία.

9. Σύνδεση Κυπριακού με τοπικούς αγώνες.

Σκέψεις για το Κράτος Δικαίου μετά την δικαστική νίκη του Ασάνζ και την καταδίκη της Χρυσής Αυγής

1. Το κράτος δικαίου είναι μια πολύ αμφισβητούμενή και αντιφατική εννοια αλλά και τομέας δράσης. Αφετέρους μπορεί να αποτελέσει μια σημαντική ασπίδα στη προάσπιση δικαιώματων ενάντια στην κατάχρηση εξουσίας για τις υποτελέις τάξεις, όπου το κίνημα οφείλει να επικαλεστεί στους αγώνες: στο δρόμο, στη βουλή, στο δικαστήριο, όπως εξάλλου συχνά συμβαίνει, κι όπως εξάλλου έγινε στη περίπτωση Ασάνζ και με την καταδίκη της Χρυσής Αυγής. Αφετέρου, το κράτος δικαίου αποτελει εργαλείο που νομιμοποιεί την καταπίεση, την εκμετάλλευση και την αναπαραγωγή του καπιταλισμού: από το καθεστώ του απαρχάιντ μέχρι το αυταρχικό νεοφιλελεύευθερο πρόγραμμα αλλά και τα μέτρα καταστολής των μεταναστών και προσφύγων έγιναν με την επίκληση του κράτους δικαίου.

Η ομοσπονδία, η Κυπριακή Αριστερά και τα κινήματα: Για μια Διακοινοτική Συντακτική Συνέλευση Επανένωσης - Ένας οδικός χάρτης για την πολιτ?

Του Νίκου Τριμικλινιώτη,

Εισήγηση στο συνέδριο Η Αριστερά και το Κυπριακό

Σε αυτή τη παρέμβαση επιχειρώ να σκιαγραφήσω ακροθιγώς το βασικό πλαίσιο για μια συντακτική συνέλευση των κινημάτων με σκοπό την ομοσπονδιακή επανένωση της χώρας μας. Σε αυτό το κρίσιμο σταυροδρόμι, του χρόνιου προβλήματος που δικαίως χαρακτηρίζεται ως μια από τις μακροβιότερες σύγχρονες εθνικές και γεωπολιτικές συγκρούσεις από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, καλούμαστε να θέσουμε τα διλήμματα και τα καθήκοντα της Αριστεράς και των κινημάτων. Το κυπριακό είναι καταχωρημένο στις κατηγορίες εκείνων των διενέξεων που χαρακτηρίζονται ως  «ανυπέρβλητα προβλήματα» (intractable problems), ενώ κατά καιρούς ειδήμονες και μελετητές μιλούν για «παγωμένο» ή/και «ψυχρό πρόβλημα» (cold /frozen conflict), εφόσον παίρνουν ως δεδομένο, κακώς κατά τη γνώμη μου, ότι ο ντε φάκτο διαχωρισμός δεν προκαλεί πλέον ιδιαίτερη ανησυχία καθώς εικάζεται ότι ο κίνδυνος κλιμάκωσης και ξεσπάσματος βίαιων συγκρούσεων είναι αρκετά απομακρυσμένα σενάρια. Εξάλλου, φαίνεται να είναι επικρατούσα είναι η θεωρία που απαιτεί επιτακτικά κι άμεσα λύση εκείνων των εθνοτικών/εθνοκρατικών και διεθνών διενέξεων όπου υπάρχει σοβαρό και επώδυνο κόστος από το συνεχιζόμενο αδιέξοδο στην επίλυση τους, το λεγόμενο «hurting stalemate». Στη περίπτωση του κυπριακού, συχνά μας υπενθυμίζεται ότι, αν συγκριθεί με άλλες διενέξεις όχι μακριά από εδώ, π.χ. με το Παλαιστινιακό ή Κουρδικό για παράδειγμα, στη Κύπρο έχουμε μια «πολυτελή» ή «deluxe» διχοτόμηση, η οποία ωστόσο είναι ντε φακτο και χωρίς συμφωνία που επιτρέπει τη πολιτική και κοινωνική ζωή να συνεχίζει ανενόχλητα κι εσαεί, με τα όποια άβολα στοιχεία μιας κατά τ’ άλλα «κανονικοποιημένης» μη λύσης, μιας ντε φάκτο διχοτόμησης.[1] Αυτό που έχουμε όμως είναι απλώς μια γραμμή κατάπαυσης του πυρός, χωρίς αναγνωρισμένα σύνορα, με το 3% του εδάφους της χωράς υπό την επιτήρηση του ΟΗΕ, σε μια από της μακροβιότερες ειρηνευτικές επιχειρήσεις διαχείρισης μιας μόνιμης εκκρεμότητας.

Τα τρωτά της πιο πάνω υπόθεσης για το Κυπριακό είναι πασιφανή σήμερα: Κάθε άλλο παρά «παγωμένο» ή/και «ψυχρό» είναι το πρόβλημα, και κάθε άλλο παρά έχει «κανονικοποιηθεί» η διχοτόμηση, παρά τις όποιες απόπειρες και πολιτικές-κοινωνικές μεταβολές που έχουν συντελεστεί. Έχουμε μπροστά μας εξαιρετικά επικίνδυνα ενδεχόμενα, αλλά λόγω ακριβώς της επικινδυνότητας από τυχόν κλιμάκωση της αντιπαράθεσης αυτή τη κρίσιμη στιγμή υπάρχουν δυνατότητες  να προχωρήσουμε σε διαφορετικές κατευθύνσεις: Από τη μία πλευρά είμαστε πριν από την πολλά υποσχόμενη δυνατότητα να ξεπεράσουμε το υποτιθέμενο «ανυπέρβλητο» του προβλήματος προς μια συμφωνημένη φόρμουλα για μια επανενωμένη Διζωνική Δικοινοτική Κύπρο. Από την άλλη, αντιμετωπίζουμε τους κινδύνους της καταστροφικής κλιμάκωσης των συγκρούσεων και της τσιμεντοποίησης ενός ασταθούς και αντιφατικού διχοτομικού στάτους κβο, εάν αποτύχει η νέα πρωτοβουλία του ΓΓ του ΟΗΕ.

Η Αριστερά που είναι η ψυχή και η καρδιά του κινήματος της επανένωσης μπορεί και οφείλει να αναλάβει ηγετικό ρόλο. Ωστόσο, αυτό πρέπει να γίνει με τρόπο που να μην υπάρχει η αίσθηση ότι «ποδηγετεί το κίνημα» αυτό: Δεν υπάρχει κανένας που να κατανοεί ότι δεν μπορεί να υπάρξει επανένωση χωρίς η Αριστερά να είναι η ραχοκοκαλιά της πορείας αυτής, αλλά ούτε και μπορεί να υπάρξει επανένωση με μόνο πολιτικό φορέα ή όχημα την Αριστερά. Απαιτείται ηγεσία χωρίς ηγεμονία με την έννοια της τελικής επιβολής, χωρίς στρατιωτικού τύπου ιεραρχίες, αλλά συναίνεση στη βάση της αλληλοκατανόησης, διαλόγου και ισότιμης αντιμετώπισης.

Είναι εδώ που απαιτείται συνεννόηση και συντονισμός μιας ευρείας συμμαχίας όλων των δυνάμεων της επανένωσης. Μπορεί αυτές να έχουν διαφορετικές ιδεολογικές, κοινωνικές/ταξικές και πολιτικές αφετηρίες και προσανατολισμούς, αλλά συνεννοούνται και συμφωνούν στο κύριο στόχο: Σε αυτή τη κρίσιμη φάση απαιτείται κοινό μέτωπο πάλης για να πετύχουμε την μετάβαση μας σε μια επανενωμένη διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία. Αυτό είναι ο δικός μας δρόμος, το κινηματικό πρόγραμμα μετάβασης στη ΔΔΟ.   

Σε αυτό το πλαίσιο, ο ρόλος των οργανώσεων πολιτών, των συνδικάτων, των κινημάτων, των ενεργών πολιτών και στις δύο πλευρές του συρματοπλέγματος, συμμετέχοντας ουσιαστικά στη μεγιστοποίηση και διατράνωσης της κοινή μας βούλησης για λύση ΔΔΟ είναι ζωτικής σημασίας. Στόχος είναι να συσπειρωθούν και να συντονίσουν τη δράση στη βάση των κοινών θεμάτων που ενώνουν τις δυνάμεις της ειρήνης και επανένωσης. Η πολιτική-συνταγματική και διαδικαστική βάση είναι το πολιτικό κεκτημένο της πολύχρονης κοινή κινηματικής δράσης που αναπτύχτηκε η κοινή γλώσσα και στόχοι. Επίσης, είμαστε σε μια συγκυρία όπου οι γραμμές είναι πλέον ξεκάθαρες: όλες οι πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις, οργανωμένα σύνολα και πολίτες που δεσμεύονται για την ειρηνική και άμεση επανένωση της χώρας με βάση το πλαίσιο και τη διαδικασία που παρέχονται από τις κατευθυντήριες γραμμές του ΓΓ, γνωστό ως «πλαίσιο Γκουντέρες» οφείλουν να βρουν το κοινό βηματισμό δράσης.

Δεν είναι δουλειά ενός ατόμου να σχεδιάσει λεπτομερώς και εγκεφαλικά  πως τα ίδια τα κινήματα θα συντονιστούν- εναπόκειται σε αυτά να αξιοποιήσουν και να αξιολογήσουν τη συγκεκριμένη μορφή, δομή και οργάνωση. Οποιαδήποτε μορφή κι να πάρει ωστόσο, υπάρχει μια «κινηματική μηχανική», μιας δικής μας «συνταγματικής μηχανικής»[2]των κινημάτων που οφείλει, αν θα πετύχει, να περιλαμβάνει μια πρακτική θεσμοθετημένη διαδικασία με την οποία διάφορα πολιτικά κινήματα και οργανώσεις, μέσω των δικών τους οργανώσεων, πρωτοβουλιών και δομών, καθώς και εκείνων των πολιτών που δεν είναι οργανωμένες σε καμία δομή, να μπορούν να συμμετέχουν αποτελεσματικά και συντονισμένα. Θα αποτελούν αυτό που οι κοινωνιολόγοι θεωρούν «κοινωνική νομιμοποίηση»[3]για εκφράσουν τη βούλησή τους, τη κοινή λαϊκή-δημοκρατική βούληση να ξεπεράσουν τα θεσμικά εμπόδια που έχουν δημιουργήσει τα δεδομένα του χρόνιου βίαιου διαχωρισμού. Αναφέρομαι σε μορφή που μπορεί να εκφράσει συμβολικά και ουσιαστικά τη βούληση για λύση, εφόσον θα αποτελεί την «υλική συμπύκνωση» κι αποτύπωση μιας ενότητας, μιας μακράς διεργασίας που αποκρυσταλλώνεται ως το αποτέλεσμα της. Η συμμετοχή πολιτικών, κοινωνικών, πολιτιστικών, επαγγελματικών και πολιτιστικών οργανώσεων και πρωτοβουλιών και πολιτών με διαφανή, δημοκρατικό, αντιπροσωπευτικό και νόμιμο τρόπο θα καταστήσει μια συνεχή συνέλευση των κινημάτων πολιτών σημαντική δύναμη για τις προσπάθειες για την αναζήτηση ειρήνης και επανένωσης. Ακόμα και αν αποτύχει η παρούσα προσπάθεια του ΓΓ, κάτι που είναι πιθανό με δεδομένη την πολιτική ηγεσία, μια κινηματική συντακτική συνέλευση επανένωσης μπορεί και οφείλει να ενεργήσει ως αντιπολεμική δύναμη αποκλιμάκωσης και ειρήνευσης για αναχαίτηση κι αποτροπή πιθανών συγκρούσεων και ως ισχυρή δύναμη ανάσχεσης κατά της τσιμεντοποίησης της διαίρεσης της χώρας μας.

Καθοριστικής σημασίας είναι η ουσιαστική συμμετοχή στην οικοδόμηση και ανάπτυξη του κοινού υπερ-κοινοτικού και δια-κοινοτικού (κι όχι μόνο δικοινοτικού) πολιτικού μετώπου που να βασίζεται στους καθημερινούς αγώνες: Υπάρχει η παράδοση και δεσμοί του κινήματος επαναπροσέγγισης που η Αριστερά έχει ιστορικά θεμελιώσει από τη γέννηση της, το Πανσυνδικαλιστικό Φόρουμ, οι κινήσεις μετά το άνοιγμα των οδοφραγμάτων και η  Δικοινοτική Πλατφόρμα Ειρήνης Ενωμένη Κύπρος στη βάση των οποίων να οικοδομήσουμε το συμφωνημένο πλαίσιο για τη Διακοινοτική Συντακτική Συνέλευση Επανένωσης (ΔΣΣΕ) που μπορεί να λειτουργεί ως μόνιμη συντακτική πολιτική συνέλευση. Να μη ξεχνούμε τις παραδόσεις και πηγές έμπνευσης που συνδέουν με τη Κύπρο με παγκόσμια ιστορικά κινήματα μέχρι σήμερα: Το ιστορικό αντιαποικιακό κίνημα που ήταν συνέχεια του αγώνα κατά της δουλείας και απελευθέρωσης, το εργατικό, το τα αντιπολεμικά και ειρηνευτικά κινήματα, τα κινήματα για τον αφοπλισμό,  το αντιρατσιστικό και φεμινιστικό κίνημα, τα δικαιωματικά κινήματα από τα κινήματα εθνοτικών ομάδων για αυτονομία και ισότητα, σεβασμό στους αυτόχθονες, στα κινήματα των ΛΟΑΤΙ, από το παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ κι ύστερα το Occupy στο περιβαλλοντικό κίνημα και το κατά της κλιματικής αλλαγής. Αναπόσπαστο μέρος, με τις δικές του ιδιαιτερότητες, αυτών των κινημάτων υπάρχει και στη Κύπρο. 

Αυτός είναι ο κοινός τρίτος χώρος,[4]υπερβαίνοντας το συρματόπλεγμα και το βίαιο διαχωρισμό της χώρας μας  ως μέσο και όχημα συμμετοχής του λαού για το μέλλον αυτής της χώρας όποιο κι αν είναι το αποτέλεσμα της παρούσας διαδικασίας επίλυσης του κυπριακού προβλήματος:

α) Εάν υπάρξει διευθέτηση σε διπλωματικό επίπεδο στο εγγύς μέλλον, η ΔΣΣΕ μπορεί να συσπειρώσει και να ενεργήσει ως συντονιστικός φορέας, διακοινοτικός δημοκρατικός θεσμός για τις δυνάμεις υπέρ της ΔΔΟ. Δημιουργούνται έτσι οι διαδικασίες και οι δίαυλοι επικοινωνίας και σύνδεσης των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων πέραν της διαχωριστικής γραμμής και του συρματοπλέγματος. Αυτό μπορεί να αξιοποιήσει και να ενισχύσει την ήδη υπάρχουσα επαφή που προς το παρόν είναι περιορισμένη για όσους είναι πρόθυμοι και έτοιμοι - το μέγεθος των οποίων δεν είναι καθόλου αμελητέο: έρευνες υπολογίζουν ότι περίπου το ένα τέταρτο των Κυπρίων έχει τακτικά επαφές και προσωπικά δίκτυα που ξεπερνούν το συρματόπλεγμα.[5]Η ΔΣΣΕ αποτελεί το αναγκαίο συμπλήρωμα στων διπλωματικών διεργασιών – θα πήγαινα πάρα κάτω: Λίγες ελπίδες έχω από τη διπλωματική αρένα, αν δεν υπάρχει το μαζικό κίνημα έξω και πέρα από τα διπλωματικά, διότι μόνη εγγύηση για την επιτυχή έκβαση στης συμφωνίας αλλά και υλοποίησης είναι τα κινήματα. Εξάλλου οι διχοτομικές δυνάμεις είναι ήδη κατοχυρωμένες, ταμπουρωμένες και ευθυγραμμισμένες με το διχοτομικό στάτους κβο οι οποίες, όπως καλά ξέρουμε από την κοινωνιολογία της οργάνωσης, έχουν την τάση να αναπαράγονται κοινωνικά εφόσον βιώνουν και πράττουν επί του εδάφους το διχοτομισμό. Οι ιδεολογικοί και κατασταλτική κρατικοί μηχανισμοί είναι στην υπηρεσία της πραγμάτωσης της λογικής ενός απλού προζέκτ «η μη λύση είναι λύση». Ισχυρότατα συμφέροντα και ιδεολογίες έχουν οικοδομηθεί  εδώ και δεκαετίες πάνω σε αυτή την υλική βάση, αλλά υπάρχουν αμφισημίες, ρήγματα και αντιφάσεις.[6] 

(β) Η ΔΣΣΕ μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο για τη δημιουργία των αναγκαίων εκείνων συνθηκών για να φανταστούμε, να θεωρήσουμε και να δημιουργήσουμε πρακτικά την οικοδόμηση κοινών θεσμών (κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών). Μπορούμε να αντλήσουμε έμπνευση, γνώση κι εμπειρία της παράδοσης των συνδικαλιστικών οργανώσεων του Πανσυνδικαλιστικού Φόρουμ, αλλά ο τρόπος λειτουργίας διακοινοτικών φορέων ώστε να μπορέσουμε να φανταστούμε και να σκιαγραφήσουμε, πέραν των συνταγματικών-κρατικών σχεδιασμών, μια διακοινοτική ομοσπονδιακή Κύπρο. Αυτό από μόνο του συμβάλλει στο να δημιουργήσουμε τον αναγκαίο κοινό δημόσιο χώρο μέσα από κοινές πρωτοβουλίες ως βάση για μια τέτοια κίνηση. Επομένως, η οικοδόμηση της ΔΔΟ μπορεί να εσωτερικεύει και να ενσωματωθεί στο ιδεολογικό πλαίσιο και τη ρητορική της επανένωσης, της συμφιλίωσης, της ειρηνικής ανοικοδόμησης του κοινού κράτους και κοινωνίας στην Κύπρο, αντί θεωρείται να θεωρείται απλώς ως «επώδυνος συμβιβασμός», ή «αναγκαίο κακό» ή απλά ως «φτωχή δεύτερη επιλογή».

Προς ενίσχυση και περαιτέρω νομιμοποίηση της ιδέας της ομοσπονδιακής επανένωσης και συμφιλίωσης

Η δημιουργία της ΔΣΣΕ μπορεί να συμβάλει τα μέγιστα στην δημιουργία δομών που θεσμοθετούν και νομιμοποιούν τη διαδικασία αγκυροβόλησης της συμφιλίωσης ως πολιτικής-κοινωνικής διαδικασίας ευρείας αποδοχής-συμμετοχής. Αυτό δεν αφορά περιοριστικά την διαχείριση της βίας του παρελθόντος π.χ. μέσα από τη θεσμοθέτηση μιας Επιτροπής Αλήθειας και Συμφιλίωσης, αλλά οφείλει να έχει ευρύτερη εντολή και πεδίο δράσης, δημιουργώντας έτσι ένα θεσμικό πλαίσιο βασισμένο στη συνεργασία και την κατανόηση που να έχει δημοκρατική-κοινωνική νομιμοποίηση. Το κεντρικό καθήκον μας, όταν εξετάζεται η πιθανή πολιτική επανένωσης και συμφιλίωσης ως πρωτοβουλία κινημάτων και πολιτών είναι να επανεκτιμηθεί η σχέση μεταξύ των πολιτικών κομμάτων των προοδευτικών, δημοκρατικών και αριστερών δυνάμεων και ο ρόλος των μαζικών οργανώσεων εν γένει, καθώς και ενδεχομένως νέων συμμάχων. Η ιστορία των εργατικών αγώνων είναι πάντα παρούσα. Ωστόσο, αυτή η ιστορία όμως δεν θα πρέπει να τροφοδοτεί ή να οδηγεί σε σεχταριστικές λογικές σε αναζήτηση κάποιας εργατικής-ταξικής «καθαρότητας» με προ-αποκλεισμούς δυνάμεων που έρχονται από κοινωνικές ομάδες και πολιτικές παραδόσεις πέραν της Αριστεράς (π.χ. δημοκρατικές δυνάμεις στη κεντροδεξιά ή φιλελεύθερες δυνάμεις υπέρ της λύσης ΔΔΟ κτλ. που ομολογουμένως στη Κύπρο ιστορικά υπήρξαν κάπως ασθενικές) .

Η διαδικασία επέκτασης και ανάπτυξης του πεδίου δράσης, αλλά και η ίδια η θέσμιση κινηματικών δομών ομοσπονδιακής επανένωση απαιτεί διαδικασίες σεβασμού, υπομονής και ανοχής σε μια διαρκή επιβεβαίωση των συμμαχιών ανάμεσα στις πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις που τις δημιουργούν. Επιπλέον, οι αγώνες επανένωσης, ειρήνης και συμφιλίωσης χρειάζονται πιο φρέσκες και εξυπνότερες «ενέσεις» πολιτικής που βασίζονται στους κοινωνικούς αγώνες (εργατικούς, αγώνες για ισότητα των φύλων, αγώνες κατά των διακρίσεων, αντιρατσιστικοί  αγώνες, περιβαλλοντικοί αγώνες κτλ.) αποτελούν τα δομικά στοιχεία που μας επιτρέπουν να μιλούμε για κοινούς αγώνες που ξεπερνούν το εθνοτικό χάσμα. Το «συμβολικό» από μόνο του απλά δεν αρκεί, όσο σημαντικό κι είναι. Τα «συμβολικά στοιχεία» πρέπει να ενταχτούν, να γίνουν μέρος των καθημερινών αγώνων για να ενημερώσουν και το κίνημα για να αναπτύξει τις κοινότητες και να επαενώσει τη χώρα από κάτω. Η ΔΣΣΕ μπορεί να λειτουργήσει ως η δομική θεσμική βάση για να δώσει σάρκα και οστά στην οικοδόμηση της ΔΔΟ από τα κάτω.

Οι δυνάμεις κάτω από την ομπρέλα της ΔΣΣΕ μπορούν να συμβάλουν σε αυτή τη διαδικασία έτσι ώστε να καθορίσουν τους όρους της λύσης και να εμπνεύσουν τη μάζα του πληθυσμού. Είναι απαραίτητο να αναπτυχθούν συμμαχίες με ευρύτερες δημοκρατικές δυνάμεις για επανένωση και συμφιλίωση. Βασικός είναι ο ρόλος της λαϊκής συμμετοχής, αλλά εξίσου ζωτικής σημασίας είναι η οικοδόμηση ενός κοινού πολιτικού μετώπου που βασίζεται στους καθημερινούς αγώνες των ανθρώπων.

Πρέπει να εμπεδωθεί η θέση ότι η ΔΔΟ είναι το μοναδικό μέσο για την επανένωση και αυτό αποτελεί ιδεολογικό καθήκον εναντίον του εθνοτικού πλειοψηφισμού και του διχοτομισμούπου είναι κατ’ ουσία η ίδια  και  ιδεολογία διχοτομικού απορριπτισμού: Η θέσπιση της ΔΣΣΕ μπορεί να αποτελέσει μια ισχυρή δύναμη για «ομοσπονδιακή συνείδηση» ως αναπόσπαστο τμήμα ενός δημοκρατικού οικουμενικού οράματος των Κυπρίων. Μπορούμε να πάμε πάρα κάτω ακόμα: Ο Κυπριακός δρόμος για το σοσιαλισμό περνά μέσα από την ομοσπονδιακή επανένωση.

 Απαιτούνται λοιπόν ισχυρότερες δράσεις στην πολιτική για την καλλιέργεια της κοινής συνείδησης κι αυτό σημαίνει ρήξη με το τις ιδεολογίες του διχοτομισμού και καταπολέμηση της ακροδεξιάς, του ρατσισμού και του νέου εθνικισμού. Επιπλέον, αυτό απαιτεί την ανάπτυξη κλίματος εμπιστοσύνης και επικοινωνίας μεταξύ των δύο κοινοτήτων και μιας πολιτικής κουλτούρας ανεκτικότητας και δικαιωματικής πολιτικής. Οφείλουμε να ενισχύσουμε και να εδραιώσουμε τους δεσμούς των προοδευτικών και δημοκρατικών ελληνοκυπριακών και τουρκοκυπριακών κομμάτων που δραστηριοποιούνται υπερβαίνοντας το συρματόπλεγμα της βίας. Κοινές και ομοσπονδιακές οργανώσεις και ενώσεις πρέπει να αποτελέσουν φόρουμ συλλογικής πρακτικής που συνθέτουν συνδικαλιστικές οργανώσεις, επαγγελματικές ενώσεις και πρωτοβουλίες πολιτών σε όλη τη χώρα.

Ο Τρίτος Χώρος και οικοδόμηση της αντι-εθνικιστικής αντι-ηγεμονίας

Η έννοια της «πολιτότητας» ή «ιδιότητας του πολίτη»πρέπει να αναδιατυπωθεί για να ληφθούν υπόψη οι διαφορές στην εξουσία, τον πλούτο, την τάξη, το φύλο, τη φυλή κλπ. Οι κοινωνικοί αγώνες και η έννοια της ισότητας είναι μείζονος σημασίας. Το ζήτημα της τάξης, του φύλου και της εξουσίας συνδέεται με τον αγώνα για μια ειρηνική και επανενωμένη ομοσπονδιακή Κύπρο. Ιστορικά, οι εργατικοί αγώνες αποτελούν κεντρικό σημείο αναφοράς για την «παράδοση» της ειρηνικής συνύπαρξης, όπου η τάξη είναι σε θέση να ξεπεράσει τα «εθνοτικά» ή «εθνικά εμπόδια».

Η Κύπρος μπορεί να αντλήσει από την εμπειρία άλλων χωρών, όπως για παράδειγμα της Νότιας Αφρικής: Ακτιβιστές και μελετητές έχουν ήδη εισαγάγει στις κυπριακές συζητήσεις την έννοια του «τρίτου χώρου», όπου οι Ελληνοκύπριοι και οι Τουρκοκύπριοι μπορούν να διαπραγματευτούν και να δημιουργήσουν χώρους διαλόγου, κοινής δράσης και θεσμούς που θα διευκολύνουν τη συμφιλίωση. Ο Κυπριακής καταγωγής Αριστείδης Σήτας για παράδειγμα, μια προσωπικότητα στον αγώνα κατά του απαρτχάιντ  που έδρασε ως γεφυροποιός στις συμφιλιωτικές διεργασίες στην επαρχία του Kwa-Zulu Natal μέσα από συνεχείς διαλέξεις και συζητήσεις και δράσεις στη Κύπρο μετέφερε ήδη πολλά από την πολύτιμη αυτή εμπειρία και γνώση στη Κύπρο.[7]Το 2004, αμέσως μετά το δημοψήφισμα σε μια δύσκολη στιγμή για τις δυνάμεις της ειρήνης, της επανένωσης και της συμφιλίωσης, που κυριαρχούσε η αίσθηση της απώλειας και της απόγνωσης στην υπόθεση της επανένωσης της Κύπρου, δύο κύπριοι διανοούμενοι του εξωτερικού, οι Αριστείδης Σήτας και Djelal Kadir, έδωσαν την οπτικές τους κι άνοιξαν το δρόμο για τη συζήτηση περί τρίτου χώρου, ο καθένας με δικούς του όρους.[8]Ο Σήτας παρά την απογοήτευση, προσέδωσε προοπτική, προτείνοντας ότι η «συμφιλίωση» ήταν ακόμα δυνατή, αλλά αυτό θα απαιτούσε χρόνο και εξαρτάται από τη δημιουργία του απαραίτητου «τρίτου χώρου» για να συμβεί αυτό. Ο δε Kadir από την άλλη πλευρά, ήταν λιγότερο αισιόδοξος εφόσον ακόμη και ο όρος «συμφιλίωση» ήταν κατεστραμμένος, επομένως ένα ολοκαίνουριο λεξιλόγιο, έννοια και περιεχόμενο χρειάστηκε επειγόντως. Αυτή η ανταλλαγή, ειλικρινής, προσεγμένη και δύσκολη κατέληξε στο ότι συμφώνησαν ότι θα απαιτούσε τεράστιες προσπάθειες και ενέργειες για να ανοίξουν ξανά οι χώροι συνεργασίας και να επανεξετάσουν το πώς κινούνται: Ένα χρόνο πριν, τον Απρίλιο του 2003, είχαν ανοίξει τα οδοφράγματα - ο τρίτος χώρος είναι μπροστά μας.[9]

Είναι σημαντικό να μάθουμε και να αξιοποιούμε τος διάφορες συζητήσεις από τις κοινωνικές επιστήμες για την εξέλιξη της σύγκρουσης στη Κύπρο,[10] αλλά και για την επίλυση διενέξεων.[11] Χωρίς διάθεση αντιγραφής τύπου «copy-paste» ή μίμηση άλλων: Οφείλουμε να αξιολογούμε κριτικά, να προσαρμόζουμε τις εμπειρίες, μοντέλα και γνώσεις στις δικές μας εμπειρίες, τις παραδόσεις αγώνων με βάση το τί ταιριάζει στο δικό μας ιστορικό πλαίσιο. Πρέπει να σημειωθεί ότι παρά τις όποιες αρχικές ελπίδες, η Ευρωπαϊκή προοπτική για ένταξη και ενοποίηση, φαίνεται να αδυνατεί όλο και περισσότερο να καταστεί αυτομάτως ή εκ φύσεως ένας τέτοιος τρίτος χώρος στον οποίο οι Ελληνοκύπριοι και οι Τουρκοκύπριοι μπορούν να διαπραγματευτούν και να δημιουργήσουν τους χώρους διαλόγου, κοινής δράσης και θεσμών. Ωστόσο, μπορεί να συμβάλει σημαντικά διότι εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικά στοιχεία στην Ευρώπη που μπορούν και πρέπει να αξιοποιηθούν.

Ο «τρίτος χώρος» είναι ένας χώρος προβληματισμού που είναι εξ ορισμού  αμφισβητούμενος και κατακερματισμένος, ενώ επιδέχεται ριζικές μεταβολές. Έχει τη δυνατότητα  να μεταβληθεί είτε προς την κατεύθυνση ενός προοδευτικού ανοίγματος, είτε ενός σταδιακού ή απότομου κι επώδυνου κλεισίματος. Αυτό είναι το πεδίο, το έδαφος για αγώνες ηγεμονίας. Υπάρχουν εξαιρετικές ευκαιρίες και περιθώρια για συνεργασία, συνδετικότητα και αναδυόμενη κοινή σφαίρα κοινής δράσης μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων από ποτέ άλλοτε. Το παλιό κομματικό σύστημα που είναι θεσπισμένο με βάση το διχοτομικό στάτους κβο αντιμετωπίζει φοβερές αντιφάσεις, τριγμούς και  προβλήματα με έντονη πίεση στις μεσαίες και κατώτερες τάξεις. Ζούμε συνθήκες έντονης ιδεολογικής-πολιτικής πόλωσης και κοινωνική απαξίωσης. Από τη μια πλευρά παρατηρούμε πιο έντονες κριτικές στην Κύπρο από ποτέ, καθώς και μια διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης μεταξύ των τμημάτων του πληθυσμού. Και τώρα το πρωτοφανές 25% των Ελληνοκυπρίων που ισχυρίζονται ότι έχουν Τουρκοκύπριους φίλους είναι ένα αισιόδοξο σημάδι. Εντούτοις, είμαστε ταυτόχρονα μάρτυρες ενός «κλεισίματος», «συντηρικοποίησης»  και ανόδου της ακροδεξιάς που βλέπουν φοβικά τον κόσμο.

Σε αυτές τις συνθήκες, τα κινήματα με ηγετική δύναμη την Αριστερά, αλλά χωρίς αποκλεισμούς καλείται να υπερασπιστεί την υπόθεση αλλά και οικοδομήσει τις κοινωνικές δομές της διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας. Αυτό σημαίνει ότι απαιτούνται ευφάνταστες νέες δομές και διεργασίες για να συζητήσει και νομιμοποιήσει τα σχετικά με το περιεχόμενο της δέσμης λύσεων στις επίσημες διαπραγματεύσεις. Είναι επίσης απαραίτητο να ξεπεράσουμε τη διπλωματική αρένα και να ξεκινήσουμε να χρησιμοποιήσει τη φαντασία, τη γνώση κι εμπειρία των κινημάτων και των επιστημών  αντλώντας από τις παλιές παραδόσεις για να το αντιμετωπίσει αυτό.

Το άμεσο καθήκον θα είναι να κινητοποιήσουμε μαζικά και δυναμικά του κόσμο της λύσης  ώστε να αποφύγουμε ακόμη μια διπλωματική αποτυχία να ξεπεράσουμε τη διαίρεση. Το κυπριακό πρόβλημα πρέπει να εξεταστεί ως ζήτημα κοινωνικής-πολιτικής-ιδεολογικής πάλης και μετάβασης: η ανάλυση των γεωπολιτικών δεδομένων, οι λεγόμενες σπουδές επίλυσης διενέξεων, οι συγκριτικές μελέτες για τις διεργασίες και μορφές της συμφιλίωσης έχουν να μας προσφέρουν στη γνώση,  ωστόσο για να είναι χρήσιμες πρέπει να ερμηνευτούν μέσα σε μια μεταβατική ανάγνωση του προβλήματος: δηλαδή πως τα κινήματα θα μας οδηγήσουν στην ομοσπονδιακή ενοποίηση της χώρας. Κάθε γενιά έχει ευθύνη για το τί αφήνει στην επόμενη. Εδώ η ευθύνη μας ως πολιτική γενιά είναι να διατυπώσουμε ένα κινηματικό σύνταγμα: Εδώ μιλούμε για ένα μεταβατικό σύνταγμα των κινημάτων που θα φανταστεί και πράξει παράγοντας την κοινή ομοσπονδιακή κοινωνία έτοιμη να δεχτεί, και να προσαρμόσει την ομόσπονδη πολιτεία στα μέτρα της, κι όχι το αντίστροφο.

Στο συνέριο αυτό και σε άλλα ακούσαμε για τις διάφορες διαστάσεις της ομοσπονδίας , τη κατανομή εξουσιών, τις πολλαπλές και αντιφατικές μορφές που έχουν οι διάφορες ομοσπονδίες και την ιστορία της πολιτικής ισότητας, αποτελεσματικής συμμετοχής στα κέντρα λήψης απόφασης. Ακούσαμε για γεωπολιτική, υδρογονάνθρακες, το περιουσιακό, το περιβαλλοντικό κίνημα και τη βιωσιμότητα, το εργατικό κίνημα και τις ταξικές διαστάσεις και τις νεοφιλελεύθερες τάσεις. Το καθοριστικό είναι να παραχθεί εκείνος ο συντονιστικός φορέας, ο μηχανισμός και η διεργασία για να σπάσουμε τη διχοτόμηση, οικοδομώντας το ομοσπονδιακό σύνταγμα των κινημάτων της επανένωσης. Αυτό θα παραδώσουμε στις νέες γενεές, ως όπλο αντίστασης και πάλης για ειρήνη, συμφιλίωση κι επανένωση στη χώρα σε ένα κόσμο που ψάχνει διεξόδους από την παρούσα καταστροφική πορεία.

Οι Πόλεμοι του 21ου Αιώνα Στρέφονται Εναντίον Αμάχων: Ανθρώπινα Δικαιώματα Υπό το Κράτος του Τρόμου;

[Περιπέτειες Ιδεών, Τεύχος 5, 1/10/2006, ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ:  Οι Πόλεμοι του 21ου Αιώνα Στρέφονται Εναντίον Αμάχων]

Το πέμπτο τεύχος καταγράφει μια ιδιαίτερα επικίνδυνη συγκυρία: ένα συνεχή κι αδίστακτο πόλεμο τρόμου σε πλανητικό επίπεδο. Με την προβιά της δημοκρατίας γίνεται επίκληση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ακριβώς για να θυσιαστούν τα ίδια τα δικαιώματα.

Το Σεπτεμβριανό τεύχος έτυχε να συμπίπτει με τα πέντε χρόνια από τις 11/9/2001 με τις φρικαλέες επιθέσεις στους δίδυμους πύργους. Χωρίς καμία διάθεση να μειώσουμε την φρικαλεότητα της πράξης, οφείλουμε να τονίσουμε την ανάγκη μετριασμού των σχετικών με αυτή υπερβολών. Αποτελεί οπωσδήποτε σημαντικό ορόσημο δεδομένης της έκτασης της επίθεσης κατά χιλιάδων πολιτών σε ένα σύμβολο της επιτυχίας του καπιταλιστικού κόσμου, όπως επίσης το γεγονός ότι έγινε σε Αμερικανικό έδαφος κι έδειξε ότι ούτε κι αυτή η Υπερδύναμη δεν βρίσκεται στο απυρόβλητο. Πάνω απ’ όλα όμως σηματοδότησε την επίσημη πλέον έναρξη μιας νέας φάσης στο λεγόμενο «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας» με την τρομερή επίθεση που εξαπέλυσαν οι ΗΠΑ από τότε.

 Πολλά αφιερώματα έχουν δει το φως της δημοσιότητας αυτό τον μήνα και δεν σκοπεύουμε να επαναλάβουμε τα χιλιοειπωμένα. Το ότι το ζήτημα της «τρομοκρατίας» και του λεγόμενου «πολέμου κατά της τρομοκρατίας» έχει καταστεί κυρίαρχο ζήτημα στη διεθνή πολιτική είναι πασιφανές. Το γεγονός όμως ότι βασική συνέπεια αυτής της νέας μορφής πολέμου είναι η υπονόμευση  των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως κι αν αυτά ορίζονται, είναι λιγότερο εμφανές, είτε γιατί συγκαλύπτεται ως «παράπλευρη απώλεια», είτε παρουσιάζεται ως «αναγκαίο κακό». Κι όμως οι συνέπειες για τις δημοκρατικές ελευθερίες από τον πόλεμο αυτό αποτελούν ίσως μια από τις μεγαλύτερες παλινδρομήσεις στην ιστορία των δημοκρατικών κατακτήσεων τα τελευταία χρόνια. Εύστοχα λοιπόν τίθεται το ερώτημα αν έχουμε μπει σε μια «μόνιμη κατάσταση έκτακτης ανάγκης», όπως επισημάνει ο Δημήτρης Χριστόπουλος, που συστήνει νηφαλιότητα κι αναστοχασμό.

            Οι πόλεμοι του 21^ου αιώνα είναι ασύμμετροι, ακήρυχτοι και ατελείωτοι δηλαδή συνεχείς: η «τρομοκρατία» είναι δυστυχώς ο χαρακτηριστικότερος πόλεμος ανάμεσα ανόμοιους/ ασύμμετρους αλλά εξίσου τρομακτικούς αντιπάλους. Σημειώνουμε ωστόσο ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά:

Πρώτο, χρησιμοποιούν παρόμοιες μεθόδους δηλαδή την απειλή και χρήση βίας σε βάρος αμάχων ανάμεσα στους οποίους θεωρούν ότι υπάρχουν «ένοχοι» εξοβελίζοντας έτσι κάθε έννοια διαχωρισμού ανάμεσα στους μαχητές κι αμάχους, όπως επίσης και το τεκμήριο της αθωότητας, τον ακρογωνιαίο λίθο του κράτους δικαίου.

Δεύτερο, χρησιμοποιούν παρόμοιου τύπου ιδεολογικές ερμηνείες επικαλούμενοι λόγους «ανάγκης» που θα διαφυλάξουν το «γενικό καλό»   διεξάγοντας ένα «δίκαιο πόλεμο» ενάντια σε «αδίστακτους αντιπάλους».

Τρίτο, οι ηθικιστικού τύπου ερμηνείες για τους «καλούς» (δηλαδή υμάς) και τους «κακούς» (τους άλλους) οδηγεί στην μόνιμη δαιμονοποίηση του αντιπάλου: «άξονας του κακού», «η σατανική αυτοκρατορία», «οι άπιστοι» κτλ.

Υπό το κράτος του τρόμου που απειλεί επικείμενη βία διεξάγεται ένας βρώμικος κι ακήρυκτος πόλεμος κατά των αμάχων με ιδεολογικό επιστέγασμα ότι αυτός γίνεται για το καλό μας, για την ασφάλεια «μας». Τα κράτη προβαίνουν σε βασανιστήρια με την πρόφαση ότι αυτό απαιτείται για να «σωθούν άλλες ζωές» σε συνθήκες ακραίες, κι έχουμε τα λεγόμενα «βασανιστήρια στην υπηρεσία της ασφάλειας», όπως εύστοχα τα περιγράφουν οι Ehrlich και Johansen (‘Torture to Serve Security’, International Peace Keeping, vol.7, 2001). Στη δε διάλεξη του στη Λευκωσία (Goethe Institute, 6.7.2006), ο Ehrlich ανέλυσε τα δεδομένα για τους «πολέμους του μέλλοντος» οι οποίοι διεξάγονται πέραν και έξω από την λογική του λεγόμενου «δικαίου του πολέμου» που βασίζεται στον σαφή διαχωρισμό των «μαχητών» και των «αμάχων». Αυτός ο διαχωρισμός έχει εκλείψει και ζούμε ήδη το εφιαλτικό σενάριο: ο «πόλεμος κατά της τρομοκρατία» είναι αυτός ο εφιάλτης που «θα διαρκέσει 50 χρόνια», όπως δήλωσε  ο υπουργός άμυνας των ΗΠΑ Ντόναλντ.

Η διατήρηση αποστάσεων από την ανούσια αναθεματολογία και τις ιδεολογικές αγκυλώσεις απαιτεί άρνηση να τοποθετηθούμε ανάμεσα στον Μπους και τον Μπιν Λάντεν, ή να μπούμε σε παρανοϊκές καταστάσεις της Ισλαμοφοβίας και του ρατσισμού κατά των μουσουλμάνων ή τον «αντιαμερικανισμό/αντι-ιμπεριαλισμό των ηλιθίων», όπως τόσο εύστοχα υποδεικνύει ο Τάρικ Άλι (στο βιβλίο Σύγκρουση των Φονταμενταλισμών). Αυτό ωστόσο δεν εξυπονοεί ότι οφείλουμε να υιοθετήσουμε μια στάση κάπου στο ενδιάμεσο σύνορο που καθαρίζει με μια Ποντιοπιλατικού τύπου καταδίκη πάσας βίας από όπου κι αν προέρχεται. Αυτό δεν μας λέει και τίποτε: Εύκολα καταδικάζεται η βία, ιδίως όταν στρέφεται κατά αμάχων. Απλά λεν ότι είναι «αναγκαίο κακό» για λόγους «ασφάλειας» ή ότι διεξάγεται ένας «δίκαιος πόλεμος». Την υποκρισία του «διακηρυκτικού ειρηνισμού» όλων των κρατών ανεξαιρέτως είχαν επισημάνει οι Δημούλης και Γιαννούλλη πριν μια δεκαετία (στο βιβλίο τους Η Διαλεκτική του Πολέμου, Τάξεις, Έθνη, Κράτη, εκδ. Κριτική, 1995). Την καθοριστική στιγμή όμως, την στιγμή της πολιτικής κρίσης, ακριβώς την ώρα που τον χρειαζόμαστε, ο ειρηνισμός εξανεμίζεται με βασικό συμπέρασμα ότι: «Ο ειρηνισμός στις πολιτικά κυρίαρχες μορφές του κι εντονότερα στις κρατικές μορφές έκφρασης του δεν αποτελεί ιδεολογία για την ειρήνη αλλά ιδεολογία για τον καιρό ειρήνης». Αυτό εξηγεί γενικά και την ισχνότητα των ειρηνιστικών κινημάτων εν καιρώ πολέμων.

Ωστόσο, το αντιπολεμικό κίνημα κατά των επιδρομών στην Γιουγκοσλαβία, στο Ιράκ (Ι), στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ (ΙΙ) είχε βγάλει στους δρόμους εκατομμύρια σε δεκάδες πόλεις του κόσμου όταν το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης κατάφερα να μορφοποιηθεί με πιο συγκεκριμένα αιτήματα. Κι όμως, ένα τόσο μαζικό κίνημα παραμένει ανήμπορο να φράξει τον δρόμο του διαρκή πόλεμο, μολονότι σίγουρα επηρέασε την έκβαση των γεγονότων και την πολιτική του ΟΗΕ και της ΕΕ σε κάποιο βαθμό.

 Χωρίς να ασπαζόμαστε το απλοϊκό σχήμα που θέλει δίκαιο σε επίπεδο νομικής και πολιτικής ηθικής κάθε μορφή βίας που προέρχεται από τον «αδύνατο σε βάρος του δυνατού», το να παραγνωρίζουμε τον παράγοντα «ισχύς» και τον έλεγχο της παραγωγής πλούτου, δηλαδή το συσχετισμό δύναμης σε πλανητικό επίπεδο αποτελεί άρνηση μας να κατανοήσουμε τα βαθύτερα αίτια της κρίσης, των πολέμων και πιθανούς τρόπους επίλυσης των προβλημάτων στον κόσμο. Ο παράγοντας «ισχύς» και «ηγεμονία» βρίσκονται στο κέντρο είτε το θέλουμε, είτε όχι.

Το ζήτημα παραμένει πώς και με ποια μέσα θα μπορέσει το κίνημα ειρήνης να αντισταθεί στον διαρκή πόλεμο της τρομοκρατίας.

ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΑΝΘΡΏΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ: ΤΑ ΠΕΡΙΟΧΟΜΕΝΑ

Σημαντική αφετηρία για τον προβληματισμό μας αποτελεί η ανάγκη όπως αποδομήσουμε «αυτόν τον απόλυτα ιδεολογικό όρο», όπως εύστοχα μας υπενθυμίζει ο καθηγητής Δημήτρης Δημούλης. Κι η αρχική του διαπίστωση είναι ότι πρόκειται για «αστοχία του «κρατείν»: Η επισήμανση ότι η «τρομοκρατική» δράση είναι εκ φύσης «ομολογία της πολιτικής αδυναμίας μιας οργάνωσης, που περιορίζεται στη σποραδική και παράνομη δράση» θέτει και το πλαίσιο μέσα στο οποίο οφείλουμε να κατανοήσουμε το φαινόμενο αυτό. Ο κ. Δημούλης θεωρεί την τρομοκρατία ως εκ φύσεως πράξη «πολιτικής αντιπροσώπευσης» που ορίζεται ως τέτοια από την ισχύ του κράτους. Ωστόσο, η ερευνήτρια Δρ. Ιωάννα Κ. Λεκέα δεν εγκαταλείπει την προοπτική όπως οριστεί με συγκεκριμένο τρόπο και όπως τα μέτρα αντιμετώπισης της τεθούν σ’ ένα αυστηρότερο πλαίσιο μολονότι εκφράζει και φόβους για τις τάσεις της πολιτικής των ΗΠΑ: εστιάζοντας στην ζήτημα της τακτικής της θανάτωσης συγκεκριμένων στόχων (target killings) θέτει ορισμένα ηθικά και νομικά διλήμματα. Καταλήγει ότι στον «νέο πόλεμο» όπου υπάρχουν νέα, διαφορετικά ήθη, οι κανόνες συμπλοκής αποδεικνύονται απαρχαιωμένοι κι αναποτελεσματικοί: οι κατάφορες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων θέτουν σε κίνδυνο «ο πόλεμος να χάσει την ηθική δικαιολόγησή του πριν ακόμη ολοκληρωθεί».

Αυτό είναι ένα θέμα που αξίζει να εξεταστεί: είναι δυνατό να έχει «τέλος» ο «πόλεμος κατά της τρομοκρατίας» ή μήπως είναι ένας πόλεμος εκ των πραγμάτων χωρίς τέλος;

Το ζήτημα των ανθρώπινων δικαιωμάτων δεν σταματά εκεί: ολόκληροι πληθυσμοί θεωρούνται ύποπτοι και θυματοποιούνται σαν αποτέλεσμα του «νέου πολέμου». Όπως αναλύει η Αναστασία Τσουκαλά, την επαύριο των τρομοκρατικών ενεργειών της 11^ηςΣεπτεμβρίου 2001, γίνεται «ο συσχετισμός τρομοκρατίας-μετανάστευσης-ασύλου καθιερώνεται», όπου «οι μετανάστες και οι αιτούντες άσυλο βρίσκονται έκθετοι στην κατηγορία ότι παίζουν το ρόλο της «πέμπτης φάλαγγας» εκ μέρους του παγκόσμιου τρομοκρατικού δικτύου». Αυτό συνεχίζει και φαίνεται να οξύνεται μάλιστα ως εθνοτικό/θρησκευτικό κοινωνικό και ρατσιστικό ζήτημα. Εξ ου και ένα χρόνο μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις στο Λονδίνο (7/7/2005), η περιθωριοποίηση των μουσουλμάνων συνεχίζει να συμβάλλει στην ριζοσπαστικοποίησή τους, όπως υποδεικνύει ο Tahir Abbas: εκεί λοιπόν οφείλουμε να αναζητήσουμε τους «σπόρους της δυσαρέσκειας» που αναπαραγάγουν το πρόβλημα. Οι επιθέσεις σε τζαμιά μετά τις περσινές «εντυπωσιακές» συλλήψεις στο Λονδίνο (Ahmed J. Versi και Mussarat Bata) κάθε άλλο παρά συμβάλλουν στην επαναφορά της λογικής της ειρηνικής συνύπαρξης. Πέρα από την Βρετανία, αναπαράγεται το στερεότυπο του «Μουσουλμάνου τρομοκράτη» με το γνωστό περιστατικό των σκίτσων του Μωάμεθ σε Δανέζικη εφημερίδα που προκάλεσε αναστάτωση ανάμεσα στους Μουσουλμάνους και μη της Ευρώπης και πέρα, όπως μας αναλύει ο Διονύσης Γουσέτης.     

REVIEW

Σ’ αυτό το τμήμα έχουμε ένα ειδικά προσαρμοσμένο απόσπασμα για τις Περιπέτειες Ιδεών από το σημαντικό βιβλίο των Ηλία Ιωακείμογλου και Σώτης Τριανταφύλλου «Αριστερή Τρομοκρατία, Δημοκρατία και Κράτος». Η εξάρθρωση των Ερυθρών Ταξιαρχιών στην Ιταλία και της 17Ν  στην Ελλάδα μας δίνουν και το έναυσμα να συσχετίσουμε, να συγκρίνουμε την «Αριστερή τρομοκρατία» με τις διάφορες άλλες μορφές της.  Τέλος, στο REVIEW ο Γιώργος Στόγιας παρουσιάζει τέσσερις νέες ταινίες που δίνουν τέσσερις διαφορετικές οπτικές  σε σχέση με το σινεμά και τρομοκρατία.

ΔΙΑΛΟΓΟΙ: Περί Τρομοκρατίας, Συμφιλίωσης και Μνήμης

Σ’ αυτό το τεύχος  εισάγουμε τον θεσμό των «Διαλόγων» όπου θα παρουσιάζουμε κείμενα με σκοπό την ανταλλαγή απόψεων σε σχέση κάποιο από τα αφιερώματα μας, είτε γιατί  το θέμα σχετίζεται με την θεματική ενότητα που εξετάζουμε. Σ’ αυτό τεύχος έχουμε τρία κείμενα που σχετίζονται: τα δύο πρώτα είναι για την Κύπρο και το τρίτιο για την μνήμη. Μ’ ένα ιδιαίτερα φορτισμένο  ζήτημα καταπιάνεται η  Ρένα Χόπλαρου: Μας ξεναγεί στα μονοπάτια της μνήμης όπου υπάρχει «το δικό μας βίαιο παρελθόν». Αποτελεί μήπως κι αυτό μια άλλη τρομοκρατία που αρνούμαστε να δούμε ως τέτοια; Ο Κυριάκος Παχουλίδης τονίζει την ανάγκη οικοδόμησης μιας κουλτούρας συνεργασίας στην Κύπρο, ενώ ο Εμμανουέλ Tερραί μας μιλά για τον ορθό λόγο και ο οίκτο με τις διάφορες χρήσεις και καταχρήσεις της μνήμης.

ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ:

Οι Πόλεμοι του 21^ουΑιώνα Στρέφονται Εναντίον Αμάχων

Περιεχόμενα:

1. Της Σύνταξης:                Ανθρώπινα Δικαιώματα Υπό το Κράτος του Τρόμου                               

2. Δημήτρης Χριστόπουλος Ανατροπές και προκλήσεις στο χώρο των δικαιωμάτων: Μια μόνιμη

 κατάσταση ανάγκης;                                                                                       

3. Δημήτρης Δημούλης     Ιδεολογίες και λειτουργίες της τρομοκρατίας                                            

4. Ιωάννα Κ. Λεκέα           Ο πόλεμος εναντίον της τρομοκρατίας:  η τακτική της στοχοποίησης και

 θανάτωσης, ο δίκαιος πόλεμος και τα ανθρώπινα δικαιώματα           

5. Αναστασία Τσουκαλά  Τρομοκρατική Απειλή και Πολιτικές Ισορροπίες στη Μεγάλη Βρετανία

6. Ahmed J. Versi

      και Mussarat Bata      Επιθέσεις σε τζαμιά μετά τις «εντυπωσιακές» συλλήψεις      

7. Tahir Abbas                   Σπόροι της δυσαρέσκειας                                                               

8. Διονύσης Γουσέτης       Τα σκίτσα του Μωάμεθ και το Στερεότυπο του Μουσουλμάνου τρομοκράτη

9. Νίκος Τριμικλινιώτης   Τρομοκρατία, Ισλάμ και Ανθρώπινα Δικαιώματα: Μυθεύματα και

Ιδεολογίες περί Ανατολής

ΔΙΑΛΟΓΟΙ: Περί Τρομοκρατίας, Συμφιλίωσης και Μνήμης

10. Ρένα Χόπλαρου            Μονοπάτια της μνήμης: το δικό μας βίαιο παρελθόν – μια άλλη τρομοκρατία;

11. Κυριάκος Παχουλίδης Ανάγκη Οικοδόμησης μιας κουλτούρας συνεργασίας            

12. Εμμανουέλ Tερραί      Ο ορθός λόγος και ο οίκτος - Χρήσεις και καταχρήσεις της μνήμης

REVIEW                                                                          

13. Ηλίας Ιωακείμογλου

και Σώτη Τριανταφύλλου Αριστερή Τρομοκρατία, Δημοκρατία και Κράτος             

14. Γιώργος Στόγιας         Σινεμά και τρομοκρατία: Τέσσερις νέες ταινίες, τέσσερις διαφορετικές οπτικές           

Τρομοκρατία, Ισλάμ και Ανθρώπινα Δικαιώματα: Μυθεύματα και Ιδεολογίες για τον Ξαναμμένο Μωαμεθανό

 Περιπέτειες Ιδεών , τ.5 (31 Οκτωβρίου 2020)

Τρομοκρατία, Ισλάμ και Ανθρώπινα Δικαιώματα: Μυθεύματα και Ιδεολογίες για τον Ξαναμμένο Μωαμεθανό

Του Νίκου Τριμικλινιώτη

…μ’ ένα ξαναμμένο μωαμεθανό!»

Βασίλης Παπακωνσταντίνου, «Καταρρέω..»

Ανάμεσα στις μεγάλες μορφές της ιστορίας, καμιά δεν έχει υποτιμηθεί περισσότερο στην δύση από τον Μωάμεθ.»                                                                                        Επισκοπιανός Μοντγκόμερι Γούντ[1]

Η εικόνα του φανατικού Ισλαμιστή τρομοκράτη είναι κυρίαρχη· όπου κι αν κοιτάξουμε ο «ξαναμμένος μωαμεθανός» απεικονίζεται παντού.[2]Το παρών άρθρο θα επιχειρήσει να απομυθοποιήσει αντιλήψεις που φαίνονται αν επικρατούν στη μαζική κουλτούρα ΜΜΕ, στον μαζικό κινηματογράφο αλλά και στον λόγο διαφόρων πολιτικών γύρω από το Ισλάμ και την τρομοκρατία πάντα σε σχέση με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Θέτει στο μικροσκόπιο λοιπόν ορισμένες κυρίαρχες και τυπικές επινοήσεις για το ζήτημα. Το όλο θέμα είναι εξαιρετικά πολύπλοκο όταν ο ορισμός του Ισλάμ ως κατηγορία μπορεί να αναφέρεται σε μια ταυτότητα, ή μια πολιτική ιδεολογία ή σε μια πίστη.[3]Σίγουρα οι τρεις αυτές προσεγγίσεις αλληλεπικαλύπτονται, αλλά παράλληλα δείχνουν σημαντικές διαφορές ως προς τον τρόπο που προσεγγίζουν το θέμα.

Μετά  την κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού», κι ιδίως μετά τις 11/9/2001 φαίνεται να έχει δρομολογηθεί μια «ειδική» απεικόνιση του Ισλάμ ως θρησκευτικό δόγμα και ως ιδεολογία. Διάφορα μυθεύματα παρουσιάζονται ως αλήθειες για τη θρησκεία που απέχουν κατά πολύ από την πραγματικότητα. Γενικά υπάρχει μεγάλη παραποίηση ως προς το τί είναι το Ισλάμ, πώς γεννήθηκε και τί ακριβώς πρεσβεύει: Οι πρόσφατες δηλώσεις του νέου, μάλλον σκληροπυρηνικού, Πάπα Βενέδικτου για το Ισλάμ, τις οποίες τελικά αναγκάστηκε να «σχετικοποιήσει», είναι ενδεικτικές των ιδεολογικών τάσεων σε διάφορους κύκλους: Πρόκειται για  απόψεις που συμμερίζονται διάφοροι νέο-συντηρητικοί αλλά και πιο φιλελεύθεροι και κι «ελευθεριακοί-αριστεροί» ακόμα σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης και Αμερικής: Υπάρχει διάχυτος ο φόβος ότι «απειλούνται οι αξίες του δυτικού πολιτισμού» με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.

Διάφορα εγχειρίδια για το Ισλάμ αναφέρουν ότι το Ισλάμ «είναι τρόπος ζωής» δηλαδή ένα ολοκληρωμένο σύστημα πίστης και πράξης. Η ίδια η λέξη «Ισλάμ» σημαίνει «αυτό-παράδοση» ή υποταγή στον Θεό,[4]αλλά αυτό δεν είναι αποκλειστικότητα της θρησκείας αυτής. Στον Χριστιανισμό ο άνθρωπος, ως «δούλος του Θεού» για να φτάσει στη Θέωση πρέπει να  αφοσιωθεί στον Θεό, να «γίνει το Θέλημα Του».

Η κυρίαρχη προβληματική γύρω από το Ισλάμ βασίζεται σε εσφαλμένες και επικίνδυνες υποθέσεις που περικλείουν το στοιχείο της φαντασίωσης, της επιθυμία και πολλές φορές της πρόσληψης και της προβολής προκαταλήψεων πάνω σ’ αυτή την θρησκεία. Με διάφορα μέσα, όπως ο κινηματογράφος, τα ΜΜΕ, «λογοτεχνικά κείμενα» (αμφιβόλου ποιότητας  μεστ σελλερ «Ποτέ Χωρίς την Κόρη μου») διαχέεται  η υπόθεση ότι το «Ισλάμ» αποτελεί ένα ομοιογενές και ενιαίο σύστημα παγκοσμίως με  εγγενείς τάσεις προς τον φανατισμό. Για την πρόσφατα αποθανούσα Ιταλίδα δημοσιογράφο Οριάνα Φαλάτσι αυτό είχε γίνει ψυχωτική εμμονή με τα τελευταία βιβλία της περί «εισβολής του Ισλάμ στην Ευρώπη». Δεν είναι λοιπόν καθόλου τυχαίο ότι σήμερα ιδιαίτερα, μετά την 11^ηΣεμπτεβρίου 2001, αλλά και πριν δύο περίπου δεκαετίες, το Ισλάμ εκαλύπτετο από τα ΜΜΕ με αυτό τον τρόπο, όπως μας ανέλυσε με έξοχο τρόπο ο διανοητής Έντουαρντ Σαΐντ («Καλύπτοντας το Ισλάμ»). Τέτοιες αντιλήψεις είναι, εν μέρει τουλάχιστον, προϊόν αυτού που ονομάζει ο Σαΐντ «σύγκρουση της άγνοιας» κι όχι προϊόν της «σύγκρουσης των πολιτισμών» στους τεταμένους καιρούς που ζούμε: «Οι απόψεις της Σύγκρουσης των πολιτισμών είναι μια ταχυδακτυλουργία σαν τον «πόλεμο των κόσμων»,[5]χρήσιμες μάλλον για την αυτό-επιβεβαίωση παρά για την κριτική κατανόηση της αλληλοεξάρτησης της εποχής μας, που προκαλεί τόση αμηχανία». [6]

Ένα ζήτημα που παράγει διάφορα στερεότυπα αφορά τη θέση της γυναίκας. Η πραγματικότητα είναι ότι έχουμε να κάνουμε με ένα περίπλοκο ζήτημα όπου εθνοτικά, πολιτιστικά, κρατικά και ταξικά στοιχεία περιπλέκονται με την ιστορική πατριαρχία που χαρακτηρίζει όλες σχεδόν τις κοινωνίες, κουλτούρες και θρησκείες σήμερα σε διαφορετικό βαθμό και εκφάνσεις βέβαια. Διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία, από την ταξική κοινωνική θέση, την ηλικία κτλ της γυναίκας και από τον ρόλο του κράτους και της δημοκρατικής συμμετοχής των γυναικών: Πολλά εξαρτάται από ιστορικούς κοινωνικούς αγώνες.[7]Δεν τίθεται κατά την γνώμη μου θέμα όταν το ζήτημα αφορά δικαιώματα γυναικών που σχετίζονται με την ζωή, την ελευθερία και την ισότητα: πάντοτε πρέπει να υπερτερούν τα οικουμενικά δικαιώματα πέραν από οποιονδήποτε «πολιτιστικό σχετικισμό». Ωστόσο, υπάρχουν αμφιλεγόμενες ζώνες ανάμεσα στον οικουμενικό και το ειδικό/σχετικό πολιτισμικό στοιχείο. Επίσης, τεράστιο ρόλο παίζει το πώς αυτό επιτυγχάνεται, με ποια μέσα, ποιος το επιζητεί και με ποιουςστόχους.

 Όταν για παράδειγμα κατά τις δεκαετίες του 1970 και 1980 διάφορες οργανώσεις γυναικών από μειονότητες ασκούσανε κριτική στην καταπίεση γυναικών (π.χ. ξυλοδαρμοί και οικογενειακή βία), τα δυτικά κράτη δίσταζαν να επέμβουν σε ιδιωτικά/οικογενειακά ζητήματα εφόσον τα θεωρούσε και θέματα της «υπανάπτυκτης κουλτούρας τους». Όταν τελικά αποφασίστηκε όπως επέμβει η πολιτεία, το αποτέλεσμα δεν ήταν πάντα προς όφελος της προστασίας των γυναικών από εθνοτικές και θρησκευτικές μειονοτικές ομάδες. Αντίθετα, μέσα από έναν υπερβάλλον ζήλο να «ξεσκεπαστεί» πόσο πολιτιστικά «υπανάπτυχτες» είναι κάποιες «κουλτούρες» και θρησκείες, εξαπέλυσαν ή έδωσαν όπλα σε διάφορους ρατσισμούς. Δεν είναι τυχαία η έκρηξη νέο-ρατσισμών ή διαφοριστικών ρατσισμών στην Ολλανδία, Δανία και Γαλλία που παρουσιάζουν ως «αδύνατη» την επικοινωνία, τη συμβίωση και την ενσωμάτωση στις Δυτικές φιλελεύθερες δημοκρατίες «πολιτιστικά διαφορετικών αυτών ανθρώπων» διότι έχουν «διαφορετικό αξιακό σύστημα». [Υπάρχει τεράστια βιβλιογραφία από αντι-ρατσιστικές/φεμινιστικές αναλύσεις γι’ αυτά τα θέματα].

Υπάρχει ζήτημα για την υποδεέστερη θέση της γυναίκας, και υπάρχει ειδικό ζήτημα για θέση της γυναίκας στο Ισλάμ. Ωστόσο το ζήτημα είναι γιατί συμβαίνει αυτό (ιστορικοί, πολιτιστικοί, κοινωνικοί λόγοι κτλ) και πάνω απ’ όλα πώς ξεπερνιέται. Γιατί δεν ακούγονται οι φωνές των ιδίων των γυναικών, διανοούμενων και οργανώσεων που ασκούν «εσωτερική κριτική» μέσα από τις ίδιες κοινότητες των μουσουλμάνων και να ακούγονται μόνο αυτά που τα ΜΜΕ αρέσκονται να φαντασιώνονται;  Γιατί οι κριτικές φωνές γενικά να πνίγονται και ακούγονται κατά κύριο λόγο οι ακραίοι και οι φονταμενταλιστές; Αυτά είναι ζητήματα που οφείλουν να προβληματίσουν - οι απαντήσεις πολλές φορές δεν είναι καθόλου εύκολες.

«Φονταμενταλισμός», Τεχνολογία και Νεωτερικότητα

Άλλο σημαντικό στοιχείο είναι η σχέση «θρησκείας» και «φανατισμού» που δεν αποτελεί δυστυχώς προνόμιο του Ισλάμ. Ισχύει το ίδιο για τον Χριστιανισμό, τον Ιουδαϊσμό και τον Ινδουισμό. Όλες οι θρησκείες έχουν στους κόλπους τους και τις δικές φονταμενταλιστικές παραλλαγές ή τάσεις, όπως έχουν και τις πιο μετριοπαθείς και συμφιλιωτικές τάσεις.

Οι φονταμενταλισμοί δεν είναι «επιστροφή» στην παράδοση όπως οι ίδιοι οι ιδεολόγοι τους θέλουν πολλές να παρουσιάσουν για να νομιμοποιηθούν στα μάτια των πιστών, δηλαδή σαν «αυθεντική επιστροφή στα θεμελιώδη» (fundamentals). Αντιθέτως, αποτελούν  σύγχρονες πολιτικές ιδεολογίες που έχουν σαν δομική πρώτη ύλη την πίστη από την οποία υφαρπάζουν τα πιο αυταρχικά στοιχεία για την εξυπηρέτηση των πολιτικών τους σκοπιμοτήτων. Παράγονται από σύγχρονες πραγματικότητες κι αντιφάσεις κι αποτελούν «πνευματικές», μεσσιανικές, αυταρχικές και εσχατολογικές «διεξόδους» από την κρίσεις και τα αδιέξοδα.[8]

Έννοιες όπως η «τζιχάντ» που χρησιμοποιούνται κατά συρροή για να αποδείξουν ότι το Ισλάμ είναι δήθεν εκ φύσης φονταμεταλιστικό. Περισσότερο μας  δείχνουν τις διαστάσεις παραμόρφωσης του Ισλάμ παρά της απεικόνισης του και υποκινείται από πολιτική εκμετάλλευση από συγκεκριμένα στοιχεία τα οποία το χρησιμοποιούν για δικούς τους σκοπούς.  Ο Πακιστανός Εκμπάλ Αχμάντ που άσκουσε δριμεία κριτική στο ακρωτηριασμένο κι από-ιστορικοποιημένο από τους Φονταμεταλιστές Ισλάμ δείχνει ότι στη τρέχουσα περιοριστική σημασία της σύνθετης λέξης «τζιχάντ» είναι αδύνατον «να αναγνωρίσει κανείς την ισλαμική θρησκεία, την κοινωνία, την ιστορία ή την πολιτική έτσι όπως βιώθηκαν από τους μουσουλμάνους ανά τους αιώνες».[9]

Η «παραφροσύνη» των μικρο-ομάδων αποτελεί μεν παράδοξο που χρήζει «ψυχο-κοινωνικής ανάλυσης», είναι όμως παράλληλα κάτι πιο σοβαρό από κοινωνικής άποψης: εκφράζει μια ακραία λογική συνέχεια της «σύγκρουσης των πολιτισμών» αντανακλώντας την θεωρία του Χάντιγκτον από την αντίθετη πλευρά. Επομένως, οι Φονταμενταλισμοί δεν εισέρχονται στο σύγχρονο κόσμο σαν φάντασμα από το παρελθόν, αλλά αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της σύγχρονης πραγματικότητας. Ακόμα πιο σημαντικό είναι το ότι αποτελούν έκφανση μιας βαθύτερης κρίσης της ίδιας της νεωτερικότητας που στρέφεται ενάντια στον εαυτό της: οι λεγόμενοι φονταμενταλισμοί αποτελούν δυστυχώς σύγχρονες ιδεολογίες και πολιτικό-κοινωνικές δυνάμεις που παράγονται κι αναπαράγονται από την σύγχρονη και την μετανεωτερική πραγματικότητα.  Επίσης δεν μπορεί να αγνοηθεί και η γεωπολιτική και οικονομική διάσταση των πραγμάτων. Το γεγονός ότι στο κέντρο της σύγκρουσης βρίσκεται η Μέση Ανατολή με τα πλούσια πετρέλαια της δεν είναι τυχαίο.

 Πίσω από τις ιδέες αυτές υπάρχουν τα γνωστά στερεότυπα περί «υπανάπτυξης». Με ακόμα πιο υποτιμητικούς  όρους που απιεκονονίζονται οι λιγότερο τεχνολογικά/οικονομικά ανεπτυγμένοι κόσμοι  ως «καθυστερημένοι» είτε σαν «εξω-ιστορικό» αποτέλεσμα «φυλετικών» κριτηρίων (πρωτόγονος ρατσισμός), είτε ως  «συνέπεια της κουλτούρας και ιστορίας τους» (διαφοριστικός ρατσισμός). Παραγνωρίζεται ο ρόλος της «εκπολιτιστικής Δύσης» σ' αυτές τις χώρες, η γεωπολιτική διάσταση, οι εσωτερικές κοινωνικές/ταξικές συγκρούσεις και αντιμαχόμενες παραδόσεις και κοινωνικοί αγώνες: Τα πάντα φαίνονται να εξαρτώνται από ενδογενείς παράγοντες που είναι μάλιστα «πολιτιστικοί» παράγοντες της «πολιτικής τους κουλτούρας» που είναι «υπανάπτυχτοι». Η «ευθύγραμμη γραμμή ανάπτυξης της κοινωνίας προς το ανώτερο» παραγνωρίζει τις παλινδρομήσεις, την παράκαμψη «σταδίων ανάπτυξης» και τους διαφορετικούς δρόμους προς τον σύγχρονο κόσμο που δεν είναι Δυτικοί. Η όλη προβληματική είναι αμφιλεγόμενη και προβληματική.

Εξάλλου η ιδέα ότι πρόκειται για «καθυστερημένες καταστάσεις» αν ευσταθούσε δεν είχαν καταφέρει οι βομβιστές να επιφέρουν τέτοιο πλήγμα στο κέντρο της «αναπτυγμένης» και «πολιτισμένης» Δύσης με τόσο καταστροφικές συνέπειες. Ούτε και θα βρίσκονταν πέραν από οποιαδήποτε μέτρα καταστολής μέχρι τώρα: Η τρομοκρατία βρίσκεται παντού και πουθενά!

Με την σύγχρονη τεχνολογία το ζήτημα περιπλέκεται περισσότερο εφόσον αυτή ανήκει σ' όποιον το αγοράσει. Το τραγικό είναι ότι η τρομοκρατία από ένα περιθωριακό φαινόμενο φαίνεται να γίνεται η μορφή του πολέμου του μέλλοντος. Τα όπλα κι εργαλεία καταστροφής ή ανάπτυξης δεν ανήκουν αποκλειστικά σε κανένα: ανήκουν δυστυχώς ή ευτυχώς σ' όποιον τα ιδιοποιηθεί, τα χρησιμοποιεί και μπορούν να χρησιμοποιηθούν εξίσου για ειρήνη ή για καταστροφή (ασφαλώς με την πυρηνική τεχνολογία φτάνουμε στα όρια της αλήθειας αυτής της ιδέας).[10]

Ανθρώπινα Δικαιώματα, Καταστολή και Τρομοκρατία

Όπως έχουμε δείξει, το Ισλάμ δεν είναι «εκ φύσεως» φανατικό, ούτε και μπορεί να καταδικαστεί ολόκληρος ο μουσουλμανικός κόσμος για τις επιθέσεις αυτοκτονίας. Τί είναι «ειδικό» στο συγκεκριμένο φονταμενταλισμό που σχετίζεται με το Ισλάμ; Είναι πρωτίστως το γεγονός ότι διάφορα Ισλαμικά δόγματα έχουν καταστεί ισχυρές ιδεολογίες μαζών που έχουν λόγους να αμφισβητούν την καθεστηκυίας τάξης σε παγκόσμιο αλλά και τοπικό επίπεδο: είναι ιδεολογίες των φτωχών, των αποκλήρων, αυτών που έχουν υποστεί καταπίεση και διακρίσεις· είναι κι αυτές «νέες» ιδεολογίες αντίστασης, καλώς ή κακώς, από τον «παγκόσμιο Νότο» και την «Ανατολή» που παράγονται σ’ όλη τη υφήλιο ακόμα και στην Δύση, όπως κι /άλλες ιδεολογίες αντίστασης. Φτώχια, εκμετάλλευση, δημοκρατικά ελλείμματα, έλλειψη προοπτικής διεξόδου κι αποτυχία των εκσυγχρονιστικών εγχειρημάτων κι ιδεολογιών που υπόσχονταν πρόοδο, ευτυχία, ευημερία για όλους αποτελούν τις κοινωνικές πηγές που γεννούν αυτά τα φαινόμενα.  Η εποχή του λεγόμενου «τέλους των ιδεολογιών» έχει γεννήσει τις πιο ισχυρές και σκληρές ιδεολογίες: Οι «άνθρωποι βόμβες» είναι φαινόμενο του 21^ουαιώνα και ως τέτοιο πρέπει να κατανοήσουμε τα βαθύτερα αίτια του. Όπως μας υπενθυμίζει ο Σαΐντ, οι πιο ακραίοι φονταμενταλιστές είναι δημιουργήματα της Δύσης, προϊόντα «Δυτικής» μόρφωσης και πρώην συνεργάτες της ΣΙΑ (π.χ. Μπιν Λάντεν).  Ασφαλώς, άλλο ο Ισλαμισμός ως ιδεολογία των μαζών κι άλλο Ισλαμισμός ως καθεστώς – αλλά αυτό είναι άλλο μεγάλο θέμα.

Για να κατανοήσουμε τι συνέβηκε στις 11/9/2001 χρειάζεται να ληφθεί υπόψη ο παράγοντας ιστορία, δηλαδή τι προηγήθηκε. Αυτό είναι σημαντικό μέρος του τί συνέβηκε. Ο ρόλος των ΗΠΑ στη Μ. Ανατολή, το άλυτο Παλαιστινιακό, το Ιράκ, παλαιότερα ο Λίβανος, η Λιβύη και η φλεγόμενη Μέση Ανατολή δεν μπορεί να παραγνωριστούν: πρέπει δηλαδή να δούμε το ευρύτερο γεωπολιτικό πλαίσιο.  Η ύπαρξη του πετρελαίου που είναι απαραίτητη για τις ανάγκες της βιομηχανοποιημένης Δύσης/Βορρά παράγεται εν πολλοίς στη Μ. Ανατολή.

Ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας είναι ένας διαρκής πόλεμος κατά αμάχων από ιδιωτικά και κρατικά δίκτυα που αυτό-προσδιορίζονται ως αμυντικά: Η τρομοκρατία δεν θα καταπολεμηθεί με «αντιτρομοκρατία», ούτε και  καταστολή με υποτιθέμενες «πράξεις αντίστασης» (δηλαδή κι άλλη τρομοκρατία). Η θεωρία της μιμητικής εξομοίωσης επαληθεύεται λοιπόν.  Σε τι διαφέρουν από τα τρομοκρατικά κτυπήματα της Αλ-Κάϊντα ή άλλων οι επιδρομές και πράξεις καταστολής των ΗΠΑ, του Ισραήλ, της Βρετανίας (κάποτε ήταν Ιρλανδοί, τώρα όσοι είναι πιο μελαψοί που μοιάζουν με Άραβες ή/και μουσουλμάνους) ή της Ρωσία που εν ψυχρώ εξολοθρεύει Τσετσένους φερόμενους ως «τρομοκράτες; Απλά υποβοηθούν και επιταχύνουν την κατάρρευση του υπο κατάρρευση ιδεολογήματος που τόσο εύστοχα κωδικοποίησε ο Μαξ Βέμπερ: το κράτος ως ο «φορέας που διαθέτει το μονοπώλιο της άσκησης νόμιμης βίας» απονομιμοποείται.

Η από-νομιμοποίηση των κρατών, της ΕΕ και του ΟΗΕ ως φορείς του δικαίου είναι μια διαδικασία που επιτείνουν με τις πράξεις τους όχι τόσο οι τρομοκράτες τύπου Αλ-Κάϊντα, που είναι εξ ορισμού «οι κακοί», ωστόσο όσοι επικαλούνται τον διαφωτισμό της σύγχρονης γνώσης-εξουσίας, της «πολιτιστικής ανωτερότητας» και της «ανθρωπιστικής λογικής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων» για να προβούν στις ίδιες πράξεις βίας, καταργούν την όποια επικαλούμενη ηθική υπεροχή τους.

Η αντίδραση των ΗΠΑ με την καταστολή αθώων πολιτών με τρομονόμους, επιθέσεις και κατοχή σε χώρες στην Μ. Ανατολή και το σκάνδαλο για τα ανθρώπινα δικαιώματα στο Γκουαντανάμο και Αμπου Γκράϊμπ έχει καταφέρει ένα ιστορικό πλήγμα στον ίδιο τον νομικό πολιτισμό της φιλελεύθερης δημοκρατίας.[11]Το αξίωμα του τεκμηρίου της αθωότητας, η βάση του «δημοκρατικού κράτους δικαίου» και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων φαίνεται να υπονομεύεται.[12]Σ' αυτή την περίπτωση το μέσο ή η διαδικασία προστασίας των δικαιωμάτων  (στην Αγγλική ονομάζεται due process) καθορίζει και όρια και την ουσία της δημοκρατίας. Χωρίς αυτά δεν υπάρχει δημοκρατία και τίποτε δεν ξεχωρίζει το «δημοκρατικό κράτος»  από τους «τρομοκράτες».  

Ίσως να πρέπει επιτέλους να πάρουμε πιο σοβαρά την υπόθεση ότι υπάρχει εγγενής ιστορική  τάση για «αυταρχικό κρατισμό», όπως έγραφε ο Πουλαντζάς πριν 30 χρόνια[13]κι όχι «γραμμική πορεία προς την πρόοδο». Η τρομοκρατία είναι δυστυχώς μέρος του συστήματος που έδωσε την ευκαιρία για να δημιουργηθεί μια κατάσταση «μόνιμης έκτακτης ανάγκης».[14]

Τα μέσα αντιμετώπισης της τρομοκρατίας μετά τις βίαιες επιθέσεις στους διδύμους πύργους δεν καθορίστηκαν από τους βομβιστές. Η αντίδραση των ΗΠΑ δεν είναι ούτε αυτόματη, ούτε αναπόφευκτη αν θέλει πράγματι να φτάσει στη ρίζα του προβλήματος. Στις κινήσεις της υπερδύναμης σίγουρα υπάρχει το στοιχείο της επίδειξης δύναμης, της εκδίκησης και της ελπίδας αποτροπής οποιασδήποτε  απόπειρας αμφισβήτησης της ηγεμονίας. Η στάση αυτή ωστόσο απλά θα επιταχύνει την σύγκρουση με καταστροφικές συνέπειες.[15]

Ανατολή-Δύση και Συμφιλίωση Θρησκειών;

Υπάρχει όμως και η εναλλακτική προοπτική που δεν βασίζεται στην αντιπαράθεση, με πολιτιστικούς/θρησκευτικής όρους μάλιστα. Βασίζεται στη προοπτική για ανάπτυξη δεσμών και σχέσεων συνεργασίας ανάμεσα στους διάφορους «κόσμους»: Οι αντιθέσεις κι οι αντιπαραθέσεις μπορούν να γίνουν με άλλους όρους. Δεν μπορούμε να μιλούμε για όλους τους «Ισλαμικούς» κόσμους σαν να είναι ένα πράγμα, όπως δεν μπορούμε να μιλούμε για «χριστιανικούς κόσμους» σαν να είναι ενιαίοι. Πολλές εργασίες μας δείχνουν την πολλαπλότητα του Ισλάμ.[16] Επίσης, μπορούμε να δούμε ότι οι σχέσεις μεταξύ Ισλάμ και Χριστιανισμού δεν είναι σχέσεις μόνιμης ή αμοιβαίας αλληλο-εξόντωσης, όπως παρουσιάζει το δόγμα Χάντιγνκτον. Ο οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος έχει επανελειμμένα θέσει το ζήτημα σε μια εντελώς διαφορετική βάση.[17]Άλλοι συγγραφείς έχουν ασχοληθεί με μια σύγκριση της διδασκαλία του Χριστού και του Μωάμεθ και βρίσκουν διάφορα σημαντικά κοινά στοιχεία.[18]Ας μην ξεχνούμε ότι υπάρχει κοινή κληρονομιά του μονοθεϊσμού, Ιουδαϊσμός,[19]Χριστιανισμός και Ισλάμ, όπως αναγνωρίζει και ο Οικουμενικός Πατριάρχης, σ’ αυτό που ο Λουί Μασινιόν ονόμασε «Αβρααμικές θρησκείες».[20]

Σε ένα επίπεδο σημερινής πολιτικής και κοινωνικής πραγματικότητας το περιοδικό που εκδίδεται στην Κύπρο Global Dialogue, με τίτλο «Ισλάμ και Δημοκρατία»[21]καταδεικνύουν την δυνατότητα διαλόγου μεταξύ Ισλάμ και Χριστιανισμού σε μια σύγχρονη ανοικτή πολυπολιτισμική δημοκρατία.

Όσο για τα «σύνορα» της «Ανατολής-Δύσης», «Βορρά-Νότου» αυτά είναι πάντα αμφιλεγόμενα και δε μπορούν να διαχωριστούν με πολιτισμικούς όρους, όπως γράφει ο Σαΐντ: «Αυτό είναι το πρόβλημα με τις ταμπέλες όπως «Ισλάμ» και «Δύση»: Αποπροσανατολίζουν  και συσκοτίζουν το νου που προσπαθεί να βγάλει νόημα από μια μπερδεμένη πραγματικότητα, η οποία δεν μπορεί να ταξινομηθεί εύκολα.»[22] Εξάλλου, είναι η «Δύση» που εισήλθε με βίαιο μάλιστα τρόπο στην «Ανατολή» τόσο ιστορικά μέσα από την αποικιοκρατία, τα σκλαβοπάζαρα, τον νεοπαποικισμό, και ακολούθως με το διεθνές σύστημα του ύστερου καπιταλισμού. Σήμερα ζούμε τις μέρες του πατέρα και του υιού Μπους με τις συνέπειες μιας ηγεμονίας σε κρίση όπου τα σύνορα του «Δυτικού κόσμου» είναι αμφιλεγόμενα –μήπως το υπο κατοχή Ιράκ ανήκει τώρα στο Δυτικό κόσμο;

Σε κάθε περίπτωση, ο λεγόμενος «Δυτικός κόσμος» κάθε άλλο παρά ενιαίος είναι. Το στερεότυπο ότι ο δυτικός κόσμος έχει γεννήσει «γίγαντες της σκέψης και του πολιτισμού και μεγάλες ιδέες» είναι γεγονός. Ας μη ξεχνούμε όμως ότι έχει παράλληλα γεννήσει τις πιο σκοταδιστικές κι επικίνδυνες δοξασίες, ιδεολογίες και πρακτικές όπως η Ιερά Εξέταση, οι Σταυροφορίες, ο Φασισμός και το Απαρτχάϊντ. Μεγάλες ιδέες, και προσφορά στις  τέχνες και στα γράμματα έχουν συνεισφέρει εξίσου και η «Ανατολή» κι ο «Νότος» - κι ας μην αναγνωρίζεται στα μέρη μας. Ωστόσο, η παρακαταθήκες του «Δυτικού κόσμου» είναι όσο μεγάλες, ανοικτές κι αμφίσημες, όπως και της «ανατολής» ή του «νότου».

Το μεγάλο διακύβευμα είναι αν αυτό που ο Σαΐντ αναφέρει «η αναγκαιότητα του σκεπτικισμού» στον Αραβικό κόσμο,[23]αλλά και τον λεγόμενο «Δυτικό» μας οδηγήσει στο να βάλουμε φρένο στην καταστροφική λογική και πρακτική της «σύγκρουσης των πολιτισμών» και του τρομοκρατικού πολέμου. Μόνο μέσα από μια τέτοια οπτική μπορούμε να φανταστούμε το μέλλον του κόσμου.

Γυναίκες Ενάντια στο Φονταμενταλισμό - ένα μανιφέστο

 Γυνάικες κατά του ΦονταμεταλισμούParliament Square 1989

Είπαν για τη Θρησκεία

 ("Τσιτάτα", Περιπέτιες Ιδεών, τ.2 , Ιούνης 2020) 

Η Θρησκεία είναι ταυτόχρονα η θρησκευτική οδύνη, είναι ταυτόχρονα η έκφραση της πραγματικής οδύνης και η διαμαρτυρία ενάντια στην πραγματική οδύνη. Η Θρησκεία είναι ο αναστεναγμός του καταπιεσμένου, η καρδιά σ΄ ένα κόσμο χωρίς καρδιά και, σύγχρονα, είναι το πνεύμα μιας εποχής χωρίς πνεύμα. Είναι το όπιο του λαού.

Καρλ Μαρξ

Είναι η φύση των μετανοούντων να είναι σεμνοί και ταπεινωμένοι

Μαϊμονίδης, Το Βιβλίο της Γνώσης

Ο Ιησούς και ο Μωάμεθ αντιμετωπίζονται με μεγάλο σεβασμό αν όχι με δέος από τα εκατομμύρια πιστών που ακολουθούν τις θρησκείες που εκείνοι ίδρυσαν. Αν και οι δύο άντρες θεωρούσαν τους εαυτούς τους ως εκπροσώπους του ίδιου Θεού, ελάχιστη προσοχή έχει δοθεί τις διαφορές και τις ομοιότητες τους. Ένας στοίχος του Κορανίου στον οποίο αναφέρεται ο Ιησούς ενθαρρύνει τη σύγκριση μεταξύ των δύο προφητών. Ο Θεός δηλώνει: «Ανυψώσαμεν επ’ αλλήλων τους αποστόλους. Οι ανώτεροι πάντων είναι οι μεθ’ ών συνδιελέχθη ο Κύριος». Σύμφωνα με το Κοράνιο, τόσο ο Μωάμεθ όσο και ο Ιησούς είναι εκπρόσωποι και υπηρέτες του Θεού.

Ουίλιαμ Φιπς, Μωάμεθ και Ιησούς.

Η πνευματικότητα είναι η ανώτερη μορφή πολιτικής συνείδησης.

Άκου Χλωροπρόσωπε, Μήνυμα των Ιροκέζων στον Δυτικό Κόσμο

Η σύγκρουση των πολιτισμών θα κυριαρχήσει στην παγκόσμια πολιτική σκηνή. Οι ασαφείς συνοριακές μεταξύ πολιτισμών θα είναι τα πολεμικά μέτωπα του μέλλοντος.

Η διαμάχη μεταξύ πολιτισμών θα αποτελέσει την τελευταία φάση των αντιπαραθέσεων στο σύγχρονο κόσμο (σελ. 30) […]

Η πολιτισμική ταυτότητα θα είναι όλο και περισσότερο σημαντική στο μέλλον και ο κόσμος θα διαμορφωθεί σε μεγάλο βαθμό από τις αλληλοεπιδράσεις των επτά ή οκτώ μεγαλύτερων πληθυσμών. Αυτοί περιλαμβάνουν τον δυτικό, κουμφουκιανό, ιαπωνικό, ισλαμικό, ινδιουστικό, σλαβο-ορθόδοξων, λατινοαμερικανικό και πιθανώς αφρικανικό πολιτισμό. Οι πιο σημαντικές διαμάχες του μέλλοντος θα λάβουν χώρα κατά μήκος των ασαφών πολιτισμικών συνοριακών γραμμών που διαχωρίζουν αυτούς τους πολισμούς μεταξύ τους. (σελ.34-35) 

Hantington, Η Σύγκρουση των Πολιτισμών

Στο δικό μου κόσμο, η λέξη «συμβιβασμός» είναι συνώνυμη της λέξης «ζωή». Το αντίθετο του συμβιβασμού δεν είναι η ακεραιότητα, και το αντίθετο του συμβιβασμού δεν είναι ο ιδεαλισμός, και η αποφασιστικότητα και η αφοσίωση. Το αντίθετο του συμβιβασμού είναι ο φανατισμός και ο θάνατος.

Αmos Οz,  Κατά του Φανατισμού

 Μην κοιμάσαι ποτέ προτού να τα συγχωρήσεις όλα ή χωρίς να έχεις εξαγνίσει τον εαυτό σου. Με αυτό τον τρόπο θα είσαι πάντα προετοιμασμένη για το θάνατο. Αυτό είναι η ζωή: η προετοιμασία του θανάτου. Ο καλύτερος τρόπος να προετοιμαστείς γι’ αυτή την αναπόφευκτη στιγμή είναι να ζεις καλά και να μετατρέπεις κάθε ημέρα σε μια ευκαιρία ανάπτυξης και απόδοσης ευχαριστιών. Κάνε την κάθε πράξη να είναι μια πράξη αγάπης, κάθε σκέψη να είναι μια ακτίνα φωτός.

Λουίς Εσπινόζα (Σαμαλού),  Ο Δρόμος της καρδιάς των Σαμανών των Άνδεων

Παραδοσιακή διδασκαλία από τις Άνδεις

Στον άβυθο βυθό αυτής της κρύπτης, το Ένα + ν παράγει ανυπολόγιστα όλα τα αναπληρώματα. Βιάζεται και φυλάγεται από το έτερο. Η αυτο-ανοσία  της θρησκείας δεν μπορεί παρά να αποζημιώνεται, ν’ αποκαθιστά την αβλάβεια της δίχως ορίσιμο τέλος. Στον άπατα πάτο μιας αειπάρθενου απάθειας, την αυριανή χώραν σε γλώσσες που ξεμάθαμε ή δεν μιλούμε ακόμα. Αυτός ο τόπος είναι μοναδικός, είναι το ανώνυμο Εν. Δίνει χώρα, ίσως, αλλά χωρίς την παραμικρή γενναιοδωρία, ούτε θεϊκή ούτε ανθρώπινη. Δεν υπόσχεται καν ότι θα διασπαρθούν οι στάχτες ούτε ότι θα δοθεί ο θάνατος.

Ζακ Ντεριντά, Πίστη και γνώση: Οι δύο πηγές της «θρησκείας» στα όρια του απλού λόγου (από το βιβλίο Η Θρησκεία, επ. Ζ. Ντεριντά, Τ. Βάττιμο) 

Αμφισβητώντας την «αναπόφευκτη σύγκρουση πολιτισμών»

ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ: Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ Ή ΤΗ ΣΥΜΦΙΛΙΩΣΗ;

Πάνε πάνω από δεκατέσσερα χρόνια, τον  από τότε που συζητούσαμε τα πράγματα αυτά στο μηνιαίο περιοδικό «Περιπέτειες Ιδεών» (ένθετο στον Πολίτη, 25/6/2006) που είχα την επιμέλεια.

Θεωρώ ότι τα ζητήματα είναι βασικά τα ίδια. Γι’ αυτό και αναδημοσιεύω το editorial μου με τίτλο: Αμφισβητώντας την «αναπόφευκτη σύγκρουση πολιτισμών».  Όλο το  τεύχος είναι διαθέσιμο εδώ: https://www.scribd.com/doc/21757090/peripeties-02

Αμφισβητώντας την «αναπόφευκτη σύγκρουση πολιτισμών»

Το δόγμα Χάντιγκτον περί σύγκρουσης πολιτισμών συνήθως ερμηνεύεται βασικά σαν ζήτημα διεθνούς πολιτικής: από τη μια μεριά απεικονίζεται η «πολιτισμένη Δύση» κι από την άλλη η «βάρβαρη Ανατολή». Είναι πασιφανές ότι αυτός ο μανιχαϊστικός δυισμός αποτελεί ένα ανεγκέφαλο, εφιαλτικό κι οριενταλιστικό παιχνίδι μαζικής προπαγάνδας που θεωρητικοποιεί το δόγμα Μπους για «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας». Επίσης, το εγχείρημα Χάντιγκτον επιχειρεί να μεταθέσει σε πολιτισμικό επίπεδο κρατικές, πολιτικές και κοινωνικές συγκρούσεις, απλοϊκά κι αυθαίρετα υποθέτοντας ότι στο κέντρο κάθε αντιπαράθεσης βρίσκεται μια θρησκευτική βάση. Σε αντίθεση με τα θριαμβολογικά θεωρήματα περί «τέλους  της ιστορίας», έχει πλέον επιτέλους (εφ)ευρεθεί εχθρός. Στη μεταψυχροπολεμική περίοδο, σύμφωνα με τους ιδεολόγους της πολιτιστικής σύγκρουσης, αυτή η αντιπαλότητα θα βασίζεται στο ότι υπάρχουν δήθεν 7-8 διαφορετικοί και συγκρουσιακοί πολιτισμοί (βλ. Χάντιγκτον στα «Τσιτάτα»).

Η τάση να προσδίδεται στη διεθνολογική διάσταση στις συζητήσεις αυτές μπορεί ενδεχομένως να εξηγηθεί με το ότι το δόγμα «η Δύση ενάντια στους άλλους» έχει πάρει  συγκεκριμένη διεθνή μορφή, εξ ου και η υπερδύναμη θέτει κράτη και πολίτες, μπροστά στο δίλημμα «αν δεν είστε μαζί μας, είτε εναντίον μας». Στην ουσία, δεν πρόκειται παρά για «σύγκρουση των φονταμεταλισμών», όπως εύστοχα περιγράφει ο Τάρικ Άλι, διότι τόσο ο  Μπους, όσο ο Bin Laden εξυπηρετούνται τέλεια με την απολυτοποίηση της διαφοράς και την πόλωση. Και οι δύο φονταμενταλισμοί έχουν φτάσει σε ακρότητες με τις σφαγές αθώων στου δίδυμους πύργους και την μεταφορά της σύγκρουσης σε ζήτημα πολεμικής αντιπαράθεσης για επικράτηση στην πετρελαιοπαραγωγό Μέση Ανατολή  κι αλλού όπως είναι π.χ. το Σουδάν, τρομοκρατία και κρατική τρομοκρατία κτλ. Τα ανθρώπινα δικαιώματα θυσιάζονται, καθώς ακόμα και οι κυβερνήσεις της ΕΕ, είναι συνένοχες για την εισβολή στη Γιουγκοσλαβία, Αφχανιστάν και Ιράκ. Τώρα κλείνουν τα μάτια, έχοντας συναινέσει στην παράνομη παράδοση πολιτών στις ΗΠΑ για βασανιστήρια στο Γκουαντανάμο (βλ. Statewatch).

Βλέπουμε ωστόσο ακόμα μια σημαντική διάσταση που παρουσιάζεται σαν πολιτισμική-θρησκευτική αντιπαλότητα στο εσωτερικό των κρατικών κοινωνικών σχηματισμών. Μετά το εκρηκτικό κλίμα που δημιούργησε η δημοσίευση των σκίτσων του Μωάμεθ στη Δανία, εξυπηρετούνται πλήρως από τη μια μεριά ρατσιστικοί / νεοναζιστικοί κύκλοι στην Ευρώπη, κι απόι την άλλη θρησκευτικοί φονταμενταλιστές διότι επαληθεύονται οι εφιαλτικές τους «προφητείες» για το αναπόφευκτο της σύγκρουσης στον «πολιτισμικό-θρησκευτικό πόλεμο». Σύμφωνα, λοιπόν με το δόγμα, η σύγκρουση είναι αναπόφευκτη, η αδυναμία συμβίωσης και συμφιλίωσης αυτονόητη και ο διάλογος εκτός πραγματικότητας. Εν ολίγοις έχουμε να κάνουμε με ένα μισαλλόδοξο δόγμα-μανιφέστο κάθε φονταμενταλισμού (θρησκευτικού, εθνικού, δυτικού, εκσυγχρονιστικού κτλ.) που θέλει την εξόντωση του «άλλου».

Στο εσωτερικό των κοινωνιών έχουμε «μικρούς» πολέμους με τη λογική του μηδενικού αθροίσματος, μια διαρκή «εθνοκάθαρση». Λέει κι ο Γιανναράς, αφού το κάνει ο γείτονας μας στα Βαλκάνια, γιατί να μην το κάνουμε κι εμείς; Το ζήτημα των μειονοτήτων στην Ελλάδα αναδεικνύουν, την τάση των δύο εθνικισμών που καθρεφτίζει ό ένα τον άλλο, να θέλουν να καταβροχθίσουν τον δημόσιο χώρο συνύπαρξης όταν μια Πομάκα διεκδικεί το αυτονόητο ως πολίτης μιας δημοκρατικής χώρας (βλ. «Οι μανδύες δύο εθνικισμών»). Εξάλλου ας μην ξεχνούμε ότι ο «Ελληνοχριστιανισμός», όπως και το Ισλαμ (κι άλλες θρησκείες) δεν προέκυψαν ούτε αυτόματα, ούτε μόνο με ειρηνικά μέσα.

Κι όμως τα πράγματα μπορεί να είναι αλλιώς. Υπάρχει κι ο δρόμος προς την συμφιλίωση.

Τουλάχιστον όσον αφορά τον προκαθήμενο της Ορθοδοξίας «είναι βέβαιον ότι όλαι αι Γραφαί επαινούν την ειρήνην, την δικαιοσύνην, την συνεργασίαν» με στόχο  «να διευκολύνωμεν την ειρηνικήν συνύπαρξίν μας» (βλ. το κείμενο του Οικουμενικού Πατριάρχη). Από την μεριά των Καθολικών υπάρχουν παρόμοιες παραδόσεις και πρωτοβουλίες.

Ιδιαίτερα σημαντικό επίσης είναι το γεγονός ότι δύο πρωθυπουργοί χωρών, που ιστορικά, τοποθετούνται στο σταυροδρόμι μεταξύ της Ανατολής και της Δύσης, θέτουν, έστω συμβολικά, το ζήτημα σε μια εντελώς διαφορετική βάση: της «Συμμαχίας των Πολιτισμών», μέσα από την επίδειξη του μέγιστου σεβασμού για τις πεποιθήσεις και των δύο πλευρών (βλ. ανακοίνωση Ερντογάν και Θαπατέρο).

Δεν πρέπει εξάλλου να διαφεύγει της προσοχής μας ότι η φύση του φαινόμενου που ονομάζεται «φονταμενταλισμός» βασίζεται στη χρησιμοποίηση της θρησκείας για να προωθήσει τον πολιτικό και κοινωνικό έλεγχο, ενώ η θρησκεία μπορεί να παίξει έναν προοδευτικό, πολιτικό ρόλο, όπως μας υπενθυμίζουν οι «Γυναίκες Ενάντια στο Φονταμενταλισμό».

Για ένα διάλογο λοιπόν απαιτείται να γνωρίζουμε τι λένε οι «άλλες πλευρές». Όταν με τόση ευκολία ορισμένοι είναι έτοιμοι να ρίξουν στο πυρ το εξώτερον όλες τις άλλες θρησκείες, διερωτάται κανείς κατά πόσο ξέρουμε τίποτε από θρησκεία γενικά, και από άλλες θρησκείες και πεποιθήσεις (βλ. Παγιάτας). Ακόμα και το Υπουργείο Παιδείας, αφού έχει ήδη θέσει σε εφαρμογή το πρόγραμμα για εκπαιδευτικής μεταρρύθμιση, όχι μόνο εφαρμόζει πολιτική θρησκευτικού κατηχητικού κι όχι πολιτική θρησκευτικής επιμόρφωσης, απαγορεύει το δικαίωμα σε σχολεία με Μουσουλμάνους να εορτάσουν τις μουσουλμανικές γιορτές.

Μπορούμε να διαβλέψουμε μια «οδό για μια διευρυμένη συνεργασία μεταξύ πιστών και μη πιστών» μέσα από ένα διάλογο όπου και οι πλευρές θα μπορούσαν να συνθέσουν αντλώντας από τον «θησαυρό της ενιαίας εμπειρίας Θεού και κόσμου», στο  να προσεγγίσουν θεωρητικά ή πρακτικά τα μυστικιστικά επίπεδα εμπειρίας και να συμβάλουν στην αποσαφήνιση και διεύρυνση της θρησκευτικής ηθικής (βλ. Fleissner). Για τον Bhaba το θέμα είναι να ξανανοίξουμε τα ζητήματα. Να σκεφτούμε ποια κοσμικότητα θέλουμε, επανατοποθετώντας το ελεύθερο δικαίωμα θρησκεύματος, όποια κι αν είναι, στη βάση μιας δημοκρατικής κι ελευθεριακής κοσμικότητας  της δημόσιας σφαίρας.